Η πρόοδος της νευροεπιστήμης φέρνει την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με ένα πρωτόγνωρο ερώτημα: τι θα γίνει αν οι εργαστηριακά καλλιεργημένοι «μίνι-εγκέφαλοι» αποκτήσουν συνείδηση; Μια δημοσκόπηση του Live Science, στην οποία συμμετείχαν 657 αναγνώστες, αποτυπώνει έναν κόσμο βαθιά διχασμένο.
Οι λεγόμενοι brain organoids, μικροσκοπικές τρισδιάστατες δομές εγκεφαλικού ιστού, δημιουργούνται από βλαστοκύτταρα και χρησιμοποιούνται για τη μελέτη της ανάπτυξης του εγκεφάλου, νευρολογικών ασθενειών και των παρενεργειών φαρμάκων — χωρίς τη χρήση ζώων ή ανθρώπινων εγκεφάλων. Μέχρι σήμερα θεωρούνται πολύ απλοί για να υποστηρίξουν συνείδηση. Όμως, καθώς οι τεχνικές εξελίσσονται και οι επιστήμονες συνενώνουν διαφορετικούς «οργανοειδείς» εγκεφάλους σε πιο πολύπλοκες δομές, τους λεγόμενους “assembloids”, αυξάνονται οι θεωρητικές πιθανότητες να δημιουργηθούν οντότητες με στοιχειώδη μορφή αντίληψης.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης:
- 25% των συμμετεχόντων πιστεύουν ότι η έρευνα μπορεί να συνεχιστεί μόνο σε ασυνείδητους οργανοειδείς εγκεφάλους, υπό αυστηρή παρακολούθηση.
- 23% θεωρούν ότι δεν υπάρχει καμία ηθικά αποδεκτή μορφή πειραματισμού σε συνειδητά δείγματα.
- 22% υποστηρίζουν τη δημιουργία νέων κανονισμών που θα λαμβάνουν υπόψη την «ευημερία» τέτοιων οντοτήτων.
- 19% δηλώνουν ότι δεν χρειάζονται πρόσθετοι κανονισμοί, θεωρώντας πως η επιστήμη μπορεί να αυτορρυθμιστεί.
Το υπόλοιπο ποσοστό παραμένει αναποφάσιστο, δηλώνοντας αμηχανία μπροστά στο πρωτοφανές δίλημμα.
Πολλοί αναγνώστες εξέφρασαν έντονη ανησυχία για το ηθικό βάρος αυτών των πειραμάτων. «Έχουμε κάποιο σχέδιο για το πού οδηγεί αυτό; Να παγιδεύουμε συνειδητές οντότητες σε ένα εργαστηριακό πιάτο δεν ακούγεται σωστό», έγραψε ένας χρήστης.
Άλλοι βλέπουν την πρόοδο ως αναγκαίο κακό. «Αν τα οφέλη υπερτερούν του ηθικού διλήμματος, ας προχωρήσουμε — με σεβασμό και διαφάνεια», σημείωσε κάποιος, υποστηρίζοντας ότι τα πιθανά ιατρικά επιτεύγματα θα μπορούσαν να σώσουν εκατομμύρια ζωές.
Από την άλλη, υπήρξαν και φωνές που έθεσαν το θέμα σε ευρύτερη προοπτική. «Συγκινητικό να βλέπω ανθρώπους να ανησυχούν για κύτταρα σε ένα πιάτο, αλλά πού πάει όλη αυτή η ευαισθησία όταν μαϊμούδες τεμαχίζονται ζωντανές ή σκύλοι δηλητηριάζονται για πειράματα;» σχολίασε ένας συμμετέχων.
Μια συζήτηση που θυμίζει… Star Trek
Η αβεβαιότητα κυριαρχεί: «Δεν είμαι σίγουρος καθόλου για το τι είναι σωστό — οι θετικές προοπτικές είναι τεράστιες, αλλά πρέπει να καθορίσουμε πού βρίσκεται η ανθρωπιά σε όλο αυτό. Μοιάζει με πρόβλημα από το Star Trek: The Next Generation», έγραψε ένας αναγνώστης, συνοψίζοντας το πνεύμα της συζήτησης.
Η φράση «I have no mouth and I must scream» – από το ομώνυμο διήγημα επιστημονικής φαντασίας του Harlan Ellison – εμφανίστηκε επανειλημμένα στα σχόλια, ως μεταφορά για τον εφιάλτη μιας πιθανής αισθανόμενης αλλά ανίκανης να εκφραστεί “ζωντανής” μορφής.
Η συζήτηση για το πότε ένας «μίνι-εγκέφαλος» θα μπορούσε να θεωρηθεί συνειδητός παραμένει ανοιχτή ακόμη και στην επιστημονική κοινότητα. Ο νευροεπιστήμονας Kenneth Kosik δήλωσε πρόσφατα ότι «δεν διαθέτουμε τα εργαλεία να απαντήσουμε με βεβαιότητα αν και πότε θα υπάρξει πραγματική συνείδηση».
Η πρόοδος των οργανοειδών όμως είναι αδιαμφισβήτητη. Μόλις πέρυσι, επιστήμονες καλλιέργησαν για πρώτη φορά “μίνι-εγκεφάλους” με λειτουργικό αιματοεγκεφαλικό φραγμό, ενώ άλλα πειράματα αποκαλύπτουν πώς σχηματίζονται βασικά νευρικά κύτταρα κατά την ανάπτυξη του εμβρύου.
Η πιθανότητα δημιουργίας εργαστηριακών μορφών συνείδησης φέρνει την επιστήμη στα όρια της φιλοσοφίας και του δικαίου. Πρέπει ένα τέτοιο «ον» να έχει δικαιώματα; Ποιος θα τα ορίσει και ποιος θα τα προστατεύσει;
Η συζήτηση για τα «minibrains» είναι ένα προοίμιο ενός νέου πεδίου βιοηθικής, όπου η συνείδηση —το πιο βαθύ χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ύπαρξης— μετατρέπεται σε πειραματικό αντικείμενο. Και, όπως δείχνει η δημοσκόπηση, η κοινωνία δεν είναι έτοιμη να αποφασίσει αν το μέλλον αυτό πρέπει να το επιδιώξουμε ή να το φοβηθούμε.
