Τα αντισηπτικά έγιναν αχώριστοι σύντροφοι της καθημερινότητας την περίοδο της πανδημίας. H επιχείρηση «καθαρά χέρια» ισοδυναμούσε και ισοδυναμεί, όπως ορθώς εκπαιδευτήκαμε, με λιγότερες λοιμώξεις, προσφέροντας συνακόλουθα μια αίσθηση ασφάλειας σε μια εποχή διαποτισμένη από ανασφάλεια.
Ισως αυτός να ήταν και ο λόγος που η πρόσφατη είδηση ότι η αιθανόλη ενδέχεται να ταξινομηθεί ως καρκινογόνος ουσία προκάλεσε (στην καλύτερη) αίσθηση και (στη χειρότερη) αναστάτωση. Την ίδια δηλαδή στιγμή που πολλοί αισθάνονταν προστατευμένοι, έστω εν μέρει, οι επιστήμονες άνοιγαν ένα νέο παράθυρο αβεβαιότητας για ένα μέχρι πρότινος βέβαιο μέτρο προφύλαξης.
Ας μη γελιόμαστε. Δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα αιφνιδιάζεται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Η Ιστορία δείχνει ότι κι άλλες ουσίες που θεωρούνταν αβλαβείς αποδείχτηκαν εκ των υστέρων επικίνδυνες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο αμίαντος, που κάποτε αποτελούσε υλικό πρώτης γραμμής στην οικοδομή και όχι μόνον, έπειτα όμως συνδέθηκε με σοβαρές επαγγελματικές ασθένειες (π.χ. αμιάντωση και καρκίνο του πνεύμονα).
Μια άλλη περίπτωση είναι η θαλιδομίδη – ένα ηρεμιστικό φάρμακο που κυκλοφόρησε στα τέλη του 1950 και διαφημίστηκε ως «αθώο» ακόμη και για χρήση κατά την εγκυμοσύνη, καθώς καταπολεμούσε την πρωινή ναυτία. Στα χρόνια όμως που ακολούθησαν ενοχοποιήθηκε για δυσπλασίες δεκάδων χιλιάδων παιδιών. Το θετικό; Η υπόθεση αυτή έγινε η αιτία για τους αυστηρούς κανόνες τοξικολογικών (σε πειραματόζωα) και κλινικών (σε ανθρώπους) δοκιμασιών, όπου υπόκεινται σήμερα τα φάρμακα πριν επιτραπεί η κυκλοφορία τους στο εμπόριο.
Ομως ακόμη και διατροφικά συστατικά, όπως η ασπαρτάμη που επί χρόνια υποκαθιστά τη ζάχαρη… αδειάζοντας τα γλυκά προϊόντα από τις περιττές θερμίδες και προσφέροντας μια πιο «ελαφριά» επιλογή, εντάχθηκε το 2023 σε μια «γκρίζα ζώνη». Ο Διεθνής Οργανισμός Ερευνών για τον Καρκίνο (International Agency for Research on Cancer ή IARC) την κατέταξε ως πιθανή καρκινογόνα ουσία βάσει περιορισμένων αποδεικτικών στοιχείων (limited evidence) στον άνθρωπο, μια απόφαση που στην πράξη προκάλεσε σύγχυση στο κοινό, με τους ερευνητές να επιμένουν πως χρειάζονται και άλλα δεδομένα.
Επιστρέφοντας στην αιθανόλη, η συζήτηση είναι διπλή. Αφενός, οι μελέτες δείχνουν ότι οι ποσότητες που χρησιμοποιούνται σε καθημερινά αντισηπτικά είναι χαμηλές και τα οφέλη στον έλεγχο των λοιμώξεων σημαντικά. Αφετέρου, η πιθανότητα καρκινογένεσης απαιτεί επαγρύπνηση έως ότου οι ειδικοί αποφανθούν.
Εν τω μεταξύ, η κοινωνία καλείται να βρει τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στα οφέλη και στον προβληματισμό για πιθανούς κινδύνους. Σε κάθε περίπτωση, ο διάλογος για την ασφάλεια πρέπει να είναι ανοιχτός και τεκμηριωμένος, χωρίς υπερβολές ή πανικό. Ταυτόχρονα, οι χρήστες θα πρέπει να ενημερωθούν με σαφήνεια: τα αντισηπτικά παραμένουν σημαντικά εργαλεία δημόσιας υγείας ή αποσύρονται ως επικίνδυνα.
Πάντως, η περίπτωση της αιθανόλης υπενθυμίζει ότι η εμπιστοσύνη στην επιστήμη δεν αποκλείει την αβεβαιότητα. Αντιθέτως, ορισμένες φορές φαντάζει ότι αυτή αποτελεί το… παντεσπάνι της. Ετσι εξηγούνται και οι τακτικοί έλεγχοι αλλά και οι επανέλεγχοι σε ουσίες και προϊόντα, επιβεβαιώνοντας ότι της τεκμηρίωσης προηγείται μια δυναμική διαδικασία αξιολόγησης και επαναξιολόγησης της ασφάλειας, μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου.
