Του ΕΥΡΙΠΙΔΗ Λ. ΕΥΡΥΒΙΑΔΗ* – Λευκωσία*
Στις 17 Αυγούστου 1945, σε ένα Λονδίνο σημαδεμένο ακόμη από τον πόλεμο, ο Έρικ Άρθουρ Μπλερ -γνωστός με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Τζορτζ Όργουελ- δημοσίευσε τη «Φάρμα των Ζώων».
Ογδόντα χρόνια μετά, το μυθιστόρημα αυτό δεν διαβάζεται σαν παραμύθι μιας περασμένης εποχής αλλά σαν μια μόνιμη προειδοποίηση για την ανθρωπότητα.
- Μαζί με άλλα εμβληματικά έργα του, όπως το: «1984», «Απένταρος στο Παρίσι και το Λονδίνο» (Down and Out in Paris and London), «Φόρος τιμής στην Καταλονία» (Homage to Catalonia), «Η Πολιτική και η Αγγλική Γλώσσα» (Politics and the English Language) και το «Σκοτώνοντας έναν ελέφαντα» (Shooting an Elephant), ο Όργουελ διαμόρφωσε τη πολιτική συνείδηση εκατομμυρίων ανθρώπων.
- Δίδαξε ότι οι μεγαλύτερες μάχες δεν δίνονται μόνο στα πεδία των πολέμων αλλά και στη χειραγώγηση της αλήθειας, της μνήμης και της ελπίδας.
Στον πυρήνα της, η «Φάρμα των Ζώων» δεν είναι απλώς μια σάτιρα του σταλινισμού. Είναι μια καθολική αλληγορία για το πώς οι επαναστάσεις προδίδονται και πώς τα ευγενή ιδανικά σφετερίζονται από όσους διψούν για εξουσία. Η γλώσσα μετατρέπεται σε εργαλείο πιο ισχυρό ακόμη και από τα όπλα. Με μία και μόνο φράση «Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά μερικά είναι πιο ίσα από τα άλλα», ο Όργουελ αποτύπωσε την κυνική λογική του ολοκληρωτισμού και του αυταρχισμού· τότε, τώρα και πάντα.
- Ο Όργουελ ξεκίνησε να γράφει το βιβλίο το 1943, μέσα στα πιο σκοτεινά χρόνια του πολέμου. Τα τρόφιμα ήταν λιγοστά. Το χαρτί ήταν δυσεύρετο.
- Η συμμαχία της Βρετανίας με τη Σοβιετική Ένωση έκανε κάθε κριτική στον Στάλιν ανεπιθύμητη. Αρκετοί εκδότες το απέρριψαν, ώσπου τελικά ο Secker & Warburg το κυκλοφόρησε τον Αύγουστο του 1945.
Από την πρώτη στιγμή, η «Φάρμα των Ζώων» ξεχώρισε. Σε λιγότερες από 30.000 λέξεις, ο Όργουελ συνδύασε απλότητα με καταλυτική δύναμη. Έκτοτε το έργο πούλησε πάνω από 11 εκατομμύρια αντίτυπα, μεταφράστηκε σε περισσότερες από 70 γλώσσες και δεν έπαψε ποτέ να κυκλοφορεί. Διακινήθηκε λαθραία σε αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα, υιοθετήθηκε από κινήματα διαμαρτυρίας, διασκευάστηκε στο θέατρο και στον κινηματογράφο.
Στην εποχή της παραπληροφόρησης
Ογδόντα χρόνια μετά, η «Φάρμα των Ζώων» εξακολουθεί να καθρεφτίζει τη διαχρονική σχέση με την εξουσία και την αλήθεια. Στη φάρμα, η αλήθεια δεν είναι ποτέ σταθερή. Οι εντολές αλλάζουν. Τα συνθήματα απλοποιούνται. Η ιστορία ξαναγράφεται.
Σήμερα, στην εποχή της παραπληροφόρησης, των deepfakes, των αλγοριθμικών θαλάμων αντήχησης και της προπαγάνδας μέσω τεχνητής νοημοσύνης, η προειδοποίηση του Όργουελ για την ευθραυστότητα της αλήθειας είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.
