Ολγα Στέφου in.gr
Από τη δολοφονία του Νίκου Σαμπάνη, ως την 8χρονη Όλγα, που την καταπάτησε η πόρτα του εργοταξίου, ως τώρα τον Κώστα Φραγκούλη, ένα παιδί 16 χρονών όταν η τελευταία τρύπα του κοινωνικού ζουρνά βγαίνει στην επιφάνεια για λίγο, για λίγο στο φως, τότε ξεκινά μια ανοίκεια επίθεση πραγμάτων που υποθέτουμε για τους Ρομά, που θέλουμε να ισχύουν ή που προκύπτουν από κανονικό, παραδοσιακό ρατσισμό. Ωστόσο, έρευνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις μειονότητες έρχονται και καταρρίπτουν όλους μας τους μύθους δυστυχώς όχι με έναν κρότο, αλλά με έναν σπαρακτικό λυγμό.
Οι μύθοι
Έχουμε διαβάσει ή ακούσει δεκάδες διαφορετικές εκδοχές για την πραγματικότητα της ζωής των Ρομά.
Μύθος πρώτος: «Τους αρέσει να ζούνε σε τσαντίρια.» Σε ένα τηλεοπτικό ντοκιμαντέρ του Σταύρου Θεοδωράκη πριν από σχεδόν 15 χρόνια, ένας από τα πρόσωπα είχε δώσει την πιο αποστομωτική απάντηση: «Ποιος θέλει να ζει κάπου που δεν έχει ρεύμα και νερό;».
Οι Ρομά, στην πλειοψηφία τους, διαμένουν σε καταυλισμούς στην κακή πλευρά κάθε πόλης. Στην Αθήνα, στην Άμφισσα, στα Γιάννενα, παντού.
Μύθος δεύτερος: «έχουν λεφτά και τα κρύβουν». Το επιχείρημα πίσω από αυτόν τον μύθο, είναι τα έθιμα των Ρομά, όπως για παράδειγμα οι γάμοι. Στους γάμους βλέπει κανείς πολλά χαρτονομίσματα, δώρα, γλέντι. Στο μυαλό μας φαίνεται ότι η απόλυτη φτώχεια είναι περίπου σαν τον «Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας», εκεί όπου οι γονείς έκαναν οικονομία όλον τον χρόνο για να αγοράσουν στο μικρό Τσάρλι μόνο μία σοκολάτα στα γενέθλιά του.
Όμως, η φτώχεια δεν φαίνεται από τις οικονομίες που μπορεί να μαζεύονται μία ολόκληρη ζωή για έναν γάμο. Η φτώχεια φαίνεται στις συνθήκες διαβίωσης και οι συνθήκες είναι κάτι χειρότερο από πολύ κακές.
Μύθος τρίτος: «κάνουν παιδιά για να τα βάζουν να ζητιανεύουν». Όπως στον «Ζητιάνο» του Καρκαβίτσα, όπου ο πατριάρχης έκανε ανάπηρο κάθε παιδί που γεννιόταν –και φρόντιζε να γεννιούνται πολλά– για να στήσει μια επιχείρηση… ζητιανιάς. Αν μη τι άλλο, οι μύθοι έχουν ένα λογοτεχνικό υπόβαθρο.
Εδώ υπάρχει μία αλήθεια, ωστόσο. Όχι ότι οι Ρομά κάνουν πολλά παιδιά για να ζητιανέψουν, αλλά ότι τα παιδιά από πολύ μικρή ηλικία θα βγούνε στους δρόμους. Ακόμη και σήμερα καταγράφεται πως οι πιο φτωχές και πιο περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, έχουν συνήθως περισσότερα παιδιά. Οι λόγοι είναι πολλοί: η άγνοια και η έλλειψη οικογενειακού προγραμματισμού από τη μία, η άρνηση για τις αμβλώσεις από την άλλη. Είτε για θρησκευτικούς, είτε για οικονομικούς λόγους. Μην ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα οι αμβλώσεις πληρώνονται κι επιπλέον, είναι νόμιμες μέχρι τις 12 εβδομάδες. Αυτό αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για μία γυναίκα που μπορεί να θέλει, αλλά για απολύτως τεχνικούς λόγους να μην μπορεί να προχωρήσει σε άμβλωση, την στιγμή που μία γυναίκα που δεν είναι Ρομά θα επιλέξει -και θα μπορέσει- να το κάνει.
Εδώ παρεισφρέει και ένας ακόμη μύθος – μη μύθος. Οι Ρομά παντρεύονται μικροί. Εν μέρει είναι γεγονός. Με πρωτοβουλία της Θεανώς Φωτίου έγινε μία προσπάθεια ενημέρωσης και ενσωμάτωσης ων νεαρών κοριτσιών Ρομά, ώστε να μην υπάρχουν περιπτώσεις εγκυμοσύνης σε ανήλικες. Την πρωτοβουλία αποδέχθηκε με χαρά και η ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ, ωστόσο αυτό δεν άλλαξε τελικά κάτι ούτε στην τεκνοποίηση των ανηλίκων, ούτε για τους αρραβώνες/γάμους, που αποτελούν εθιμοτυπική τελετουργία στις κοινότητες των Ρομά, αλλά νομικά δεν αποτελούν «γάμο».
Αν δεν παντρεύεσαι νωρίς, έχεις περιθώριο να τελειώσεις το σχολείο. Αλλά εδώ προκύπτει ένα άλλο πρόβλημα: πώς να ενσωματωθούν οι Ρομά αν δεν έχουν νερό, ηλεκτρικό και φαγητό;
Για κακεντρεχή, απροκάλυπτα ρατσιστικά επιχειρήματα από θέση αρχής δεν θα ασχοληθούμε, όπως ότι οι Ρομά δεν στεναχωριούνται αν χάσουν ένα παιδί, επειδή έχουν άλλα δέκα -πράγμα που διαβάσαμε αυτές τις μέρες για τον Κώστα Φραγκούλη και πιο πριν για τη μικρή Όλγα. 
Η πραγματικότητα των Ρομά
Οι έρευνες της ΕΕ για τις μειονότητες δείχνουν περίπου ίδια στοιχεία για όλες τις χώρες που εξετάστηκαν, συγκεκριμένα για την Ελλάδα, την Βουλγαρία, την Τσεχία, την Ισπανία, την Πορτογαλία, την Κροατία, την Ουγγαρία, την Ρουμανία και την Σλοβακία. Χώρες, δηλαδή, που έχουν σημαντικό πληθυσμό Ρομά.
Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι ναζί εξόντωσαν στα κρεματόρια το μισό πληθυσμό των Ρομά της Ευρώπης.
Τα στοιχεία είναι αδιάσειστα και τρομακτικά: σύμφωνα με την έρευνα EU – MIDIS II, 80% των Ρομά ζούνε κάτω από το όριο της φτώχειας στις χώρες τους. Ένας στους τρεις ζει σε κατάλυμα χωρίς τρεχούμενο νερό, ένας στους δέκα χωρίς εγκατάσταση ηλεκτρικού ρεύματος, ενώ το 27% των ενηλίκων kαι το 30% των παιδιών ζουν σε οικογένεια που αντιμετωπίζει πείνα –δεν έχουν τροφή για μια ολόκληρη ημέρα– τουλάχιστον μια φορά το μήνα.
Μόνο ένας στους τέσσερις άντρες Ρομά εργάζεται, το ποσοστό είναι τραγικά χαμηλότερο για τις γυναίκες: μόνο το 16% εργάζονται. Το ποσοστό αμειβόμενης εργασίας για άτομα 20-64 χρονών στην ΕΕ είναι 70%, ενώ αντιστοίχως για τους Ρομά είναι μόλις 43%. Το 63% των Ρομά ηλικίας 16-20 ετών είναι άνεργοι, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό της ΕΕ είναι 12%. Για την ίδια ηλικιακή ομάδα, το 72% των γυναικών βρίσκεται εκτός εκπαίδευσης, απασχόλησης ή κατάρτισης έναντι του 55% των ανδρών.
Προσχολική αγωγή ακολουθούν μόλις ένα στα δύο παιδιά Ρομά, ενώ 18% των παιδιών και νέων ηλικίας 6-24 ετών φοιτούν -αν φοιτούν σε χαμηλότερη βαθμίδα από αυτήν που αντιστοιχεί στην ηλικία τους. Οι χώρες με την υψηλότερη μαθητική διαρροή είναι η Ελλάδα, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία και η Σλοβακία. Αυτό δείχνει ότι τα συστήματα της εκάστοτε χώρας δεν κατάφεραν ή δεν θέλησαν να ενσωματώσουν τον πληθυσμό των Ρομά, σε αντίθεση με άλλες χώρες που είχαν θετικά αποτελέσματα.
Η πληγή των διακρίσεων
Στην ΕΕ οι μισοί Ρομά δηλώνουν ότι υφίστανται διακρίσεις σε εργασιακό, σχολικό ή άλλο περιβάλλον, διακρίσεις που η έρευνα χαρακτηρίζει «αφόρητες». Ωστόσο, στην ΕΕ υπάρχει υποχρεωτικός νόμος κατά των διακρίσεων, νόμο που ένας στους τρεις Ρομά δε γνωρίζει, ενώ ένα αστρονομικό ποσοστό της τάξης του 82% δε γνωρίζουν πού μπορούν να απευθυνθούν για βοήθεια,. Φυσικά, η αστυνομία είναι εκτός της εξίσωσης.
Τα πρωτεία στις διακρίσεις έχει η Ισπανία, όπου το 98% των Ρομά ζούνε κάτω από το όριο της φτώχειας. Αμέσως μετά ακολουθεί η Ελλάδα, με ποσοστό 96%. Χαμηλότερο ποσοστό έχει η Τσεχία, το διόλου χαμηλό, εντούτοις, ποσοστό του 53%,
Στην Ελλάδα ένας στους δύο Ρομά ζει σε σπίτι που κάποιο μέλος αναγκάστηκε να μείνει νηστικό ολόκληρη ημέρα, τουλάχιστον για μία φορά μέσα σε ένα μήνα. Αυτό είναι ανησυχητικό και για έναν επιπλέον λόγο. Στην Ελλάδα καταγράφεται το ποσοστό με τη μεγαλύτερη απασχόληση των Ρομά, αλλά φαίνεται πως η δουλειά που παρέχεται δεν επαρκεί για την κάλυψη των αναγκών.
Στο θέμα της απασχόλησης κρύβεται μία παγίδα: συγκαταλέγονται οι αυτοαπασχολούμενοι. Δηλαδή επαγγέλματα όπως αυτό του παλιατζή ή εποχιακά επαγγέλματα.
Στόχος της έρευνας είναι η καταπολέμηση των διακρίσεων και η ενσωμάτωση των Ρομά, αλλά για να πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, θα πρέπει πρώτα να καταπολεμήσει τον ρατσισμό και βλέπουμε σαφώς ότι ένας στους δύο Ρομά είναι θύμα συστηματικού ρατσισμού στην ΕΕ. Τα ποσοστά αλλάζουν αναλόγως την χώρα.
Η εγκληματικότητα
Σε ό,τι αφορά στην εγκληματικότητα, τα πράγματα είναι πάρα πολύ απλά –και πάρα πολύ «παλιά»: η φτώχεια αυξάνει την εγκληματικότητα. την περίπτωση των Ρομά μιλάμε κυρίως για κλοπές ή για μικρής κλίμακας διακίνηση -δεν είναι αυτό που λέμε “βαρόνοι των ναρκωτικών”.
Αν ένας στους δύο ζει σε σπίτι όπου αναγκάζεται να κοιμηθεί νηστικός, το φυσικό επόμενο είναι να κλέψει για τα προς το ζην. Αυτό μας έχει διδάξει ο Βίκτωρ Ουγκώ, τουλάχιστον. Εξάλλου, τα δύο θύματα της ΕΛ.ΑΣ, ο Νίκος Σαμπάνης και ο Κώστας Φραγκούλης δέχτηκαν δολοφονική σφαίρα για ακριβώς αυτό τον λόγο. Ο ένας για κλοπή αυτοκινήτου και ο άλλος επειδή δεν μπόρεσε να πληρώσει τη βενζίνη του.
Εδώ παρατηρούμε ακόμη κάτι, που η ΕΛΛΑΝ ΠΑΣΣΕ έχει πολλάκις καταγγείλει. Η αστυνομική βία εναντίον των Ρομά είναι απολύτως δυσανάλογη σε σχέση με άλλους, λευκούς έλληνες που διαπράττουν κάποιο αδίκημα. Άλλωστε, ακόμη και όταν δεν διαπράττουν κάποιο αδίκημα, οι Ρομά υφίστανται βία. Σε εφόδους που έχουν γίνει σε καταυλισμούς καταγγέλθηκε ότι οι ένοικοι δέχθηκαν απρόκλητη και σκληρή, ρατσιστική βία και, βεβαίως, δε δικαιώθηκαν ποτέ όταν διαμαρτυρήθηκαν.
Ο φαύλος κύκλος της εγκληματικότητας ενισχύεται από την φτώχεια, όπως από την φτώχεια καθυστερεί η ενσωμάτωση. Αν η πείνα είναι αφόρητη, δεν υπάρχει ρεύμα ή τρεχούμενο νερό στα σπίτια, αλλά υπάρχει διάκριση, ρατσισμός και μπούλινγκ γιατί να θέλει ένα παιδί να πάει στο σχολείο;
Αυτός ο φαύλος κύκλος λειτουργεί μόνο εναντίον των Ρομά. Καλλιεργεί κουλτούρα, διαιωνίζει καταστάσεις που στη σφαίρα του μύθου με αφέλεια και ευκολία θα προτιμήσουμε να αποκαλέσουμε «παραδόσεις» και όχι ρατσισμό.
Δυστυχώς, η Ελλάδα κατάφερε να έχει την δεύτερη θέση ανάμεσα στους χειρότερους της ΕΕ σε ό,τι αφορά τις διακρίσεις εις βάρος των μειονοτήτων. Αλλά αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε κι από τον αριθμό των νεκρών παιδιών και εφήβων των τελευταίων δύο ετών.
