Συντάκτης: Γρηγόρης Κεντητός
Στον βυθό, εκεί που το φως φτάνει σαν ψίθυρος και τα ρεύματα χαϊδεύουν τον βράχο, ζει ένας οργανισμός που αψηφά τη λογική. Δεν έχει μάτια, δεν έχει εγκέφαλο, δεν έχει όργανα. Κι όμως, μπορεί να πεθάνει και να ξαναγεννηθεί, όχι σαν μύθος, αλλά σαν επιστημονικό γεγονός. Το σφουγγάρι είναι ένα θαύμα που οι άνθρωποι παρακολουθούν με δέος εδώ και πάνω από έναν αιώνα.
Αν το πάρεις ζωντανό και το περάσεις από ένα λεπτό κόσκινο μέσα σε θαλασσινό νερό, θα διαλυθεί σε χιλιάδες μικρά κύτταρα. Το σώμα του θα γίνει σκόνη ζωής, χαμένη στο υγρό. Κι όμως, αυτά τα κύτταρα δεν χάνουν ποτέ την ταυτότητά τους. Κολυμπούν στο αλμυρό διάλυμα, ψάχνοντας το ένα το άλλο. Μόλις βρεθούν, κολλούν μεταξύ τους, σαν να θυμούνται από πάντα πού ανήκουν.
Σιγά-σιγά σχηματίζουν μικρές σφαίρες, τα πρώτα «σωμάτια» ενός νέου οργανισμού. Μέσα σε ώρες ή μέρες, αυτά τα σωματίδια οργανώνονται, αποκτούν πόρους, κανάλια, εσωτερικές κοιλότητες. Και στο τέλος, εκεί που πριν υπήρχε μόνο ένα θολό νέφος κυττάρων, στέκεται πάλι ένα ολοκληρωμένο σφουγγάρι — ζωντανό, ικανό να φιλτράρει νερό, να τραφεί, να συνεχίσει τη ζωή του σαν να μη συνέβη τίποτα.
Αυτό το φαινόμενο λέγεται κυτταρική επανασυναρμολόγηση. Κανένας άλλος πολυκύτταρος οργανισμός στον πλανήτη δεν μπορεί να το κάνει πλήρως. Το μυστικό κρύβεται σε ειδικές πρωτεΐνες που λειτουργούν σαν βιολογικές γέφυρες αναγνώρισης. Αν αναμείξεις κύτταρα από διαφορετικά σφουγγάρια, δεν θα ενωθούν τυχαία. Καθένα θα βρει το «δικό του» και θα σχηματίσει ξεχωριστό οργανισμό.
Η ικανότητα αυτή είναι τόσο αρχέγονη που μοιάζει να κουβαλά μνήμη εκατομμυρίων ετών. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι μηχανισμοί αυτο-οργάνωσης των σφουγγαριών ήταν από τις πρώτες μορφές συνεργασίας κυττάρων στη Γη. Κάθε πείραμα μαζί τους είναι ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, σε μια εποχή όπου η ζωή ακόμα μάθαινε πώς να είναι ζωή.
Για τη βιολογία, το σφουγγάρι είναι παράθυρο σε τεχνικές αναγέννησης που θα μπορούσαν να αλλάξουν την ιατρική. Για την επιστήμη γενικά, είναι απόδειξη ότι η φύση κρύβει ακόμη μυστικά που μας ξεπερνούν. Και για όποιον το παρατηρεί, είναι μια υπενθύμιση ότι η ζωή δεν παραδίνεται εύκολα — ακόμα κι όταν την έχεις κυριολεκτικά κοσκινίσει.
