Μάνος Κουμέλης NEWSBOMB
Η λίμνη Ζαραβίνα, μία από τις πιο όμορφες και βαθιές ελληνικές λίμνες βρίσκεται στην Ήπειρο, συγκεκριμένα στον ακριτικό, σε μεγάλο μέρος του, Δήμο Πωγωνίου του νομού Ιωαννίνων.
Μέχρι πριν 15 περίπου χρόνια ήταν γνωστή μόνο στους ντόπιους και σε κάποιους ειδικούς επιστήμονες. Η Ιόνια Οδός, που συνετέλεσε σε μεγάλο βαθμό στην τουριστική ανάπτυξη της Ηπείρου, σε συνδυασμό με την Εγνατία Οδό, το διαδίκτυο, αλλά κυρίως μια… δικαστική απόφαση έχουν κάνει ευρέως γνωστή τη λίμνη, που γνωρίζει μεγάλη επισκεψιμότητα, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες.
Πολλοί κάνουν μπάνιο στα νερά της, ενώ άλλοι κατασκηνώνουν στις όχθες της. Στο διαδίκτυο, η λίμνη Ζαραβίνα χαρακτηρίζεται από κάποιους ως «η πιο ορεινή παραλία της Ελλάδας». Όλα αυτά μοιάζουν ειδυλλιακά. Υπάρχουν όμως κάποια άγνωστα πράγματα για τη λίμνη που θα διαβάσετε στο σημερινό άρθρο και δίνουν μια άλλη διάσταση σε όσα ξέρουμε.
Σε απόσταση 41 περίπου χιλιομέτρων από τα Γιάννενα, δίπλα στην Εθνικό Οδό Ιωαννίνων-Κακαβιάς σε υψόμετρο 458 μέτρων, βρίσκεται η πανέμορφη λίμνη Ζαραβίνα ή Νεζερός. Σύμφωνα με τη ΜΚΟ “Υδροναύτες”, μέλη της οποίας εξερεύνησαν τη λίμνη το 2011, αυτή ανήκει στην ομάδα των καρστικών λιμνών που ξεκινά από τις Νότιες Άλπεις, διασχίζει τις ανατολικές ακτές της Αδριατικής και διαμέσου της Ηπείρου και της Δυτικής Ελλάδας, όπου υπάρχουν πολλές λίμνες (Τριχωνίδα, Οζερός, Αμβρακία, Λυσιμαχία κ.ά.) καταλήγει στην Πελοπόννησο.
Επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία για τη λίμνη δίνει ο Γιώργος Φατούρος στο βιβλίο του «ΛΙΜΝΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ». Γράφει τα εξής: «Πρόκειται για μόνιμη λίμνη γλυκού νερού, η οποία καλύπτει έκταση 32 στρεμμάτων και έχει μέγιστο βάθος τα 32 μ. Σχηματίστηκε από τοπικό καρστικό βύθισμα της Εποχής του Πλειστόκαινου (περ. 2,6 εκατομμύρια χρόνια, ως 11.700 χρόνια πριν από σήμερα) και έχει τη μορφή ανεστραμμένου κόλουρου κώνου.
Τροφοδοτείται από τους χειμάρρους Θειαφόλακκο, Βοϊδίτσα και Λάκκο Παναγιάς. Περιβάλλεται από δάση δρυός και είναι ενδιαφέρουσα η παρουσία του φυτού σολένανθος ο αλβανικός που θεωρείται σπάνιος. Σημαντική είναι η πτηνοπανίδα της περιοχής με αρπακτικά είδη κυρίως, όπως αετών και ιερακοειδών. Η λίμνη και οι γύρω περιοχές περιλαμβάνονται στο «Δίκτυο Natura 2000» και χαρακτηρίστηκαν «Σημαντική περιοχή για τα πουλιά της Ελλάδας».
Ο Γ. Φατούρος ονομάζει τη λίμνη Ζαραβίνα ή Τζαραβίνα ή Τζεροβίνα ή Νεζερό ή Δελβινακίου. Σήμερα χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά το όνομα Ζαραβίνα. Με το ίδιο όνομα υπάρχει και χωριό, Λίμνη μέχρι πριν λίγα χρόνια, πολύ κοντά στη λίμνη. Άλλα γειτονικά χωριά είναι το Κρυονέρι και το Μαυρονόρος.
Ποια είναι όμως η ετυμολογία της λέξης Ζαραβίνα; Κατά πάσα πιθανότητα η λέξη είναι σλαβικής προέλευσης. Σύμφωνα με τον Κώστα Οικονόμου, το τοπωνύμιο Ζαραβίνα προέρχεται από τη λέξη Ζαροβίνα (Vasmer, Μαλιγκούδης), από τη συμπροφορά της σλαβικής πρόθεσης za και το τοπωνύμιο Rovbna, που προέρχεται από τη σλαβική λέξη rovb «τάφρος/κανάλι/λάκκος», με τροπή (αφομοίωση) του «ο» και την επιθηματική κατάληξη -bna.
Ο Zaimov θεωρεί ότι προέρχεται από τη σλαβική λέξη cer «δρυς, βελανιδιά», cerovina, τόπος όπου φυτρώνουν βελανιδιές. Το όνομα δόθηκε πρώτα στο χωριό και έπειτα και στη λίμνη. Την ετυμολογία αυτή δέχεται και ο Χ.Π. Συμεωνίδης. Το χωριό βρίσκεται, πραγματικά πίσω από λάκκο, τη λίμνη δηλαδή και γι’ αυτό πήρε αυτό το όνομα.
Ο Vasmer προτείνει και μία άλλη ετυμολογία, από τη σλαβική λέξη Zerabna «τόπος με γερανούς (πτηνά)» που μάλλον δεν ισχύει. Τέλος, ο Π. Αραβαντινός στη «Χρονογραφία της Ηπείρου» ονομάζει το χωριό Ζαροβίνα (Καισαρόχωρον). Ο Οικονόμου το θεωρεί ερμήνευμα για τη λ. Ζαροβίνα και ως παρετυμολογία από το σλαβικό carb, προερχόμενο από το cbsarb και εσφαλμένο.
Πραγματικά, δεν φαίνεται η Ζαραβίνα και η ευρύτερη περιοχή να είχαν σχέση με κάποιον καίσαρα (αυτοκράτορα). Η άλλη ονομασία της λίμνης, Νεζερός είναι σλαβική και προέρχεται από τη λέξη (j)ezero που σημαίνει «λίμνη».
Αναφορές για τη Ζαραβίνα τον 19ο αιώνα
Όπως γράφει ο σπουδαίος Ηπειρώτης λόγιος Ιωάννης Λαμπρίδης (1835-1891), μνεία για τη Ζαραβίνα κάνει ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος, σπουδαίος λόγιος του 12ου αιώνα και φυσικά σημαντική μορφή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στα σχόλια του για την «Οδύσσεια».
Ονομάζει όμως εσφαλμένα, τη λίμνη Παμβώτιδα. Έτσι είναι γνωστή βέβαια, η λίμνη των Ιωαννίνων. Το παράδοξο είναι ότι 600 χρόνια αργότερα, ο Π. Αραβαντινός στη λ. Παμβώτις γράφει: «Λίμνη της Ηπείρου, ίσως η Ζαροβίνα». Η λ. Παμβώτις δεν υπάρχει ως τοπωνύμιο σε αρχαία κείμενα. Υπάρχει όμως σαν λέξη και σημαίνει η τροφός των πάντων, η τροφός όλων.
Ο Ι. Λαμπρίδης γράφει για τη Ζαραβίνα, χωρίς να αναφέρει το όνομά της όμως: «Δυτικώς των Ιωαννίνων ώρας 8 (σήμερα η απόσταση Ιωάννινα-Ζαραβίνα είναι 30’-35’) και Α Δελβινακίου υπάρχει λίμνη περιφερείας μεν 1/2 μιλίου, βάθους δε κατά τον Pouqueville διελθόντα ταύτην μετά του Αλή (πασά) εις μεν τας όχθας οργ(ιές) 30, περαιτέρω 40 και εν τω μέσω 120.
Ηφαίστειο δε κρατήρα ένεκα του κωνοειδούς σχήματος και βάθους, ως και ψηγμάτων θείου Νότια παρά το Κρυονέρι θεωρεί ταύτων ο αυτός (Πουκεβίλ), ο δ’ Ευστάθιος κακώς (Οδύσ. Β. 111) την αποκαλεί Παμβώτιδα» (ΠΩΓΩΝΙΑΚΑ, 1886).
Ο Π. Αραβαντινός στη «Χρονογραφία της Ηπείρου», τόμος Β’, 1856 γράφει: Ζαροβίνα-Λίμνη της Μολοσσίας (ίσως η Παμβώτις) και κώμη (κωμόπολη) παρ’ αυτήν, προς Δ. των Ιωαννίνων και απέχουσα ώρας οκτώ.
Εκ τούτης της ικανώς βαθείας λίμνης εικάζεται ότι έχει τας υπογείους πηγάς του ο ποταμός Πίστριτζας». Ο ποταμός αυτός αναφέρεται από τον Αραβαντινό ως Μπίστριτζα και ως Σιμόεις. Γράφει δε σχετικά ότι είναι ποταμός της Χαονίας που έχει τις αρχικές υπόγειες πηγές του στη λίμνη Ζαροβίνα και εκβάλλει στη λίμνη του Βουθρωτού (σήμερα ανήκει στην Αλβανία).
Ο Πουκεβίλ αναφέρεται σε διηγήσεις κατοίκων της περιοχής, σύμφωνα με τις οποίες η Τζεροβίνα ή Παμβώτις, η λίμνη τους, ήταν η πηγή της Πίστριτσας, δεν είχε πυθμένα και αναρροφούσε τα αντικείμενα.
Ο Αλή πασάς με τον οποίο ο Πουκεβίλ πήγε στη λίμνη, γέλασε ακούγοντας αυτά και είπε ότι στο παρελθόν την είχε διασχίσει ο ίδιος με πλοιάριο, πράγμα που δείχνει ότι η λίμνη δεν «ρουφάει» ό,τι πλέει σ’ αυτή. Πάντως, ο Αλή πασάς είπε στον Πουκεβίλ ότι μέτρησε ο ίδιος το βάθος της λίμνης με βυθοσκόπιο.
Στις όχθες της ήταν 30 οργιές (55 μ.), πιο μέσα 40 οργιές (73 μ.) και στο κέντρο 100-120 οργιές (183-220 μ.)! Η μία οργιά είναι ίση με 1,83 μέτρα περίπου. Πάντως, επιστημονική μέτρηση με ηχοβολιστική συσκευή (σόναρ) έδειξε ότι το βάθος της λίμνης είναι 31,5 μέτρα. Ο Αλή πασάς πάντως, πέρα από την τυραννική συμπεριφορά του και όσα δεινά προκάλεσε στην Ήπειρο ήταν ορθολογιστής και πρωτοπόρος σε κάποιους τομείς. Για παράδειγμα, αυτός έδωσε εντολή να φτιαχτεί το πρώτο αερόστατο στην Ελλάδα, το οποίο όμως λόγω ατελειών στην κατασκευή πήρε φωτιά στην παρθενική του… πτήση.
Το βάθος της λίμνης παραμένει μυστήριο. Στις 28 Οκτωβρίου 2011, οι Αργύρης Αργυριάδης, Νίκος Γκίκας και Παναγιώτης Κρητικάκος από τους «Υδροναύτες» καταδύθηκαν στη λίμνη. Έφτασαν όμως μόνο μέχρι τα 17 μέτρα καθώς υπήρχε πιο κάτω έντονη μυρωδιά υδρόθειου που καθιστούσε επικίνδυνη και απαγορευτική τη συνέχιση της κατάδυσης. Εκείνο που διαπίστωσαν οι τρεις δύτες που κατάφεραν να βγάλουν και ορισμένες εντυπωσιακές φωτογραφίες από το εσωτερικό της λίμνης είναι ότι ο πυθμένας της είναι λασπώδης με μεγάλη κλίση που δίνει την εντύπωση ότι πρόκειται για χωνί. Η παρουσία υδρόθειου στη Ζαραβίνα οδήγησε κάποιους με σλαβικής προέλευσης λέξη που σημαίνει «ανθρακιά».
Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της λίμνης
Με τίτλους ιδιοκτησίας, από την τουρκοκρατία (το Πωγώνι απελευθερώθηκε το 1913) που κατείχαν κάποιοι, η λίμνη Ζαραβίνα ήταν ιδιωτική ως το 2009 και σ’ αυτήν δεν επιτρεπόταν καμία δραστηριότητα.
Οι ιδιοκτήτες της τη χρησιμοποιούσαν για ιχθυοκαλλιέργειες. Από το 1996 ξεκίνησε δικαστικός αγώνας για να περάσει η λίμνη στο Δημόσιο από την, τότε, Κοινότητα Λίμνης. Μετά τη συγκρότηση του Δήμου Δελβινακίου το 1997 την προσπάθεια συνέχισε ο νέος Δήμος με την αρωγή των Αδελφοτήτων Λίμνης και Κρυονερίου.
Ο Δήμος με επιστημονικές μελέτες προσπάθησε να αποδείξει ότι η Ζαραβίνα είναι «μεγάλη λίμνη» καθώς σύμφωνα με τα άρθρα 967 και 968 του Αστικού Κώδικα κάθε «μεγάλη λίμνη» εφόσον δεν ανήκει σε Δήμο ή Κοινότητα ή εφόσον ο Νόμος δεν ορίζει κάτι άλλο, είναι Δημόσια.
Μετά από πολυετείς, αντικρουόμενες τεχνικές γνωμοδοτήσεις, το Πολυμελές Πρωτοδικείο Ιωαννίνων, το 2009 απέδωσε τη λίμνη στο Δημόσιο, θεωρώντας την όμως «μικρή». Η απόφαση δεν ικανοποίησε καμία πλευρά.
Η υπόθεση εκδικάστηκε εκ νέου το 2011 από το Εφετείο Ιωαννίνων, το οποίο απέδωσε οριστικά τη Ζαραβίνα στο Δημόσιο, χαρακτηρίζοντάς την «μεγάλη». Παράλληλα, διέταξε το ξήλωμα όλων των κατασκευών που είχαν γύρω από τη λίμνη. Έτσι, πλέον η λίμνη έγινε κοινόχρηστη και μπορεί ο καθένας και η καθεμία να κολυμπήσει στα νερά της ή να απολαύσει τη μαγευτική θέα από τις όχθες της.
Οι θρύλοι και οι αλήθειες για τη Ζαραβίνα
Όπως είδαμε, εδώ και 200 και πλέον χρόνια, υπάρχουν θρύλοι για τη Ζαραβίνα. Κάτοικοι του γειτονικού χωριού Μαυρονόρος πίστευαν ότι στη λίμνη υπάρχει μια βυθισμένη πολιτεία.
Μεγαλύτερη διάδοση έχουν οι θρύλοι για ρουφήχτρες στη λίμνη. Διαδεδομένη είναι η άποψη για υπόγεια «επικοινωνία» της Ζαραβίνας με άλλες λίμνες ή ποτάμια. Λέγεται ότι ένα κανάτι που ρίχτηκε στη Ζαραβίνα, εμφανίστηκε στον ποταμό Δρίνο, στην Κακαβιά, 20 χιλιόμετρα περίπου πιο μακριά. Πολλοί, που μάλλον δεν γνώριζαν κολύμπι έχουν πνιγεί στα νερά της. Το υδρόθειο της λίμνης εξηγείται από την ύπαρξη κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου στο Πωγώνι, συνέχεια αυτών της Αλβανίας, που όμως δεν έχουν αξιοποιηθεί.
Ο Πουκεβίλ αναφέρει ότι στο γειτονικό ύψωμα Καμούσι υπήρχαν ορυχεία θείου, γι’ αυτό άλλωστε πήγαν εκεί με τον Αλή πασά. Στην περιοχή του Πωγωνίου έγιναν σκληρές μάχες στη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού πολέμου.
Στους βαλτότοπους, γύρω από τη λίμνη σύμφωνα με τον Άγγελο Τερζάκη («Ελληνική Εποποιία 1940-1941») βυθίστηκαν 15 ιταλικά άρματα. Δεν αποκλείεται αυτά να έχουν καταλήξει στον βυθό της Ζαραβίνας. Υπάρχουν αναφορές για ανάσυρση ιταλικών ποδηλάτων από τη λίμνη.
Τα τελευταία χρόνια, η Ζαραβίνα, χωρίς τους περιορισμούς του παρελθόντος έχει εξελιχθεί σε δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Καλό είναι όμως να προστατευθεί από όσους κατασκηνώνουν ανεξέλεγκτα στις όχθες της και όσοι κολυμπούν σ’ αυτή, να είναι προσεκτικοί. Τα νερά της μαγεύουν και προκαλούν να βουτήξεις σ’ αυτά, κρύβουν όμως και κάποιους κινδύνους που δεν πρέπει να αγνοηθούν…
