Επιμέλεια – Καλλιρόη Πεπονή – CNN Greece
Ένα έργο ύδρευσης που χρονολογείται από τον 2ο αιώνα μ.Χ. και το οποίο άλλοτε παρείχε νερό στην Αθήνα αποκτά ξανά «ζωή» και σε λίγο καιρό θα παρέχει ξανά νερό στους κατοίκους του Χαλανδρίου: Ο λόγος για το Αδριάνειο Υδραγωγείο, μία αρχαία υποδομή που τόσους αιώνες μετά την κατασκευή της αναβιώνει απαντώντας στις σύγχρονες προκλήσεις.
Το CNN Greece επισκέφθηκε τις δεξαμενές του, που βρίσκονται στην οδό Ελ Αλαμέιν, ξεναγήθηκε στους χώρους που εντάσσονται στην ανάπλαση του Υδραγωγείου, μαθαίνοντας όχι μόνο την ιστορία του, αλλά και την στρατηγική προσέγγιση πίσω από την αξιοποίηση ενός αρχαίου μνημείου πολιτιστικής κληρονομιάς για την κάλυψη των σύγχρονων αναγκών.
Το Αδριάνειο Υδραγωγείο κατασκευάστηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό, από τον οποίο πήρε και το όνομά του, και αποπερατώθηκε από τον διάδοχό του, Πίο Αντωνίνο τον 2ο αιώνα με στόχο την ύδρευση της πόλης των Αθηνών από τα βρόχινα νερά της Πεντέλης και της Πάρνηθας.
Όπως τονίζει στο CNN Greece ο επικεφαλής του προγράμματος αστικής καινοτομίας UIA – Cultural H.ID.RA.N.T., Χρήστος Γιοβανόπουλος το Αδριάνειο ξεκινά από τις παρυφές της Πάρνηθας, στο Ολυμπιακό Χωριό και καταλήγει στη Δεξαμενή στο Κολωνάκι, διασχίζοντας οκτώ Δήμους της Αθήνας.
«Ανακαλύφθηκε ξανά και τέθηκε σε πιο οργανωμένη χρήση στα μέσα του 19ου αιώνα, μετατρεπόμενο στον κύριο τροφοδότη νερού της Αθήνας μέχρι το 1930, οπότε και αντικαταστάθηκε σταδιακά από το σύγχρονο δίκτυο ύδρευσης» σημειώνει.
«Με το έργο αξιοποίησης του Αδριάνειου Υδραγωγείου, η ΕΥΔΑΠ μετατρέπει ένα υδραυλικό μνημείο σχεδόν δύο χιλιετιών, με αρνητικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα – καθώς το νερό χανόταν στη θάλασσα – σε ένα θετικό παράδειγμα βιώσιμης διαχείρισης. Το Αδριάνειο εξακολουθεί να συλλέγει σημαντικές ποσότητες νερού, που πλέον θα αξιοποιούνται για μη πόσιμες χρήσεις, προστατεύοντας τον πολύτιμο πόσιμο πόρο» όπως εξηγεί στο CNN Greece ο Διευθυντής Στρατηγικής και Καινοτομίας της ΕΥΔΑΠ, Γιώργος Σαχίνης.
Έμπνευση για το έργο αυτό αποτέλεσε το Πεισιστράτειο Υδραγωγείο, το οποίο χρονολογείται τη περίοδο μεταξύ 540 και 530 π.Χ. και ανάγεται στην εποχή του τυράννου Πεισίστρατου. Κατασκευάστηκε για την συγκέντρωση των υδάτων του Υμηττού, και των πηγών των Πελασγών που θεωρούνται ως οι αρχαιότερες στο χώρο της Αττικής.
Πώς άντεξε μέσα στους αιώνες – Μία λύση βασισμένη στη φύση
Όπως εξηγεί ο κ. Γιοβανόπουλος «ο λόγος για τον οποίο είναι λειτουργικό όλους αυτούς τους αιώνες είναι γιατί η τεχνική συλλογής του νερού και διακομιδής του στο χώρο είναι αρμονικά συνδεδεμένη με τη φύση και στηρίζεται σε φυσικές λειτουργίες».
Πρόκειται, δηλαδή, για μία λύση βασισμένη στη φύση (nature based solution) και αυτή είναι και η ιδιαίτερη αξία του Αδριάνειου. Τι σημαίνει αυτό; «Η λειτουργία του Αδριάνειου βασίζεται στη φυσική διεργασία της υδρομάστευσης. Σύμφωνα με αυτή τη λειτουργία «το νερό δεν αντλείται απευθείας από τις υδάτινες πηγές, όπως το ρέμα ή οι λίμνες, αλλά διερχόμενο δίπλα από τις πηγές αυτές, συλλέγεται το νερό που βρίσκεται στις παρυφές του. Έτσι το Υδραγωγείο αυτοτροφοδοτείται με έναν φυσικό τρόπο». Εκτού αυτού, όμως, το νερό που συλλέγεται μεταφέρεται μέσω της φυσικής κλίσης του εδάφους, χωρίς μηχανική υποστήριξη.
Πώς λειτουργούσε; «Εντός της δεξαμενής καθίζησης, το νερό καθαριζόταν με φυσικό τρόπο. Τα βαριά ιζήματα κάθονταν στον πάτο και το καθαρό νερό υπερχείλιζε προς τον κεντρικό αγωγό» απαντά ο επικεφαλής του έργου.
Οι στόχοι
Στόχος του έργου αυτού είναι, όπως τονίζει ο κ. Γιοβανόπουλος η επαναδραστηριοποίηση του Υδραγωγείου για τη δημιουργία ενός νέου δικτύου μη πόσιμου νερού, σε συνεργασία με την ΕΥΔΑΠ, το οποίο μάλιστα είναι το πρώτο σε αστικό κέντρο στην Ελλάδα. Η υποδομή αυτή έχει τη δυνατότητα να αντλήσει ένα εκατομμύριο κυβικά μέτρα νερού συνολικά, εκ των οποίων 90-100 χιλιάδες κυβικά μέτρα για την περιοχή του Χαλανδρίου.
Όπως επισημαίνει ο κ. Σαχίνης «η αξιοποίησή του Αδριάνειου «καλύπτει μικρό μέρος των αναγκών της πόλης σε μη πόσιμο νερό (<1%). Όμως, λόγω της ιστορίας και της πολιτισμικής του αξίας, το Αδριάνειο αποτελεί ένα συμβολικό όχημα για να αλλάξουμε την κουλτούρα γύρω από την κατανάλωση νερού».
«Με αυτό το έργο κάνουμε πράξη τον διαχωρισμό των χρήσεων, που είναι απαραίτητος για τη θωράκιση της Αττικής απέναντι στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής» σημειώνει ο ίδιος.
Εξοικονόμηση έως και 100.000 κυβικών μέτρων νερού
Χάρη σε αυτό το εμβληματικό έργο που έχει τις «ρίζες» του στην ρωμαϊκή εποχή, το Χαλάνδρι μπορεί να εξοικονομήσει έως και 80-100 χιλιάδων κυβικών μέτρων πόσιμου νερού ετησίως. Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι το νερό που θα παρέχεται τους έξι πρώτους μήνες λειτουργίας του θα είναι δωρεάν ενώ στη συνέχεια θα είναι πιο οικονομικό απ’ ό,τι το πόσιμο για τους χρήστες και τις χρήστριές του.
Πώς θα διανέμεται
Πως θα γίνεται η διανομή του; Απαντώντας στο ερώτημα αυτό ο επικεφαλής του προγράμματος, σημειώνει πως τα ακίνητα τα οποία θα βρίσκονται κοντά στο νέο δίκτυο 4,5 χιλιομέτρων, θα μπορούν να συνδέονται κατευθείαν με το δίκτυο, ενώ τα απομακρυσμένα ακίνητα θα εξυπηρετούνται με δημοτικές υδροφόρες και δεξαμενές που διανέμονται στα νοικοκυριά.
Σύμφωνα με τον ίδιο, η ανταπόκριση των κατοίκων ξεπέρασε τις αρχικές προσδοκίες και σχεδιασμούς σε βαθμό που χρειάστηκε να αναβαθμιστούν οι τεχνικές ικανότητες του σύγχρονου δικτύου. Συνολικά έχουν ενδιαφερθεί να συμμετάσχουν περίπου 400-450 ακίνητα.
«Κλειδί» η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας
Η συμμετοχή των χρηστών του δικτύου αποτελεί κεντρική ιδέα για τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία, με σκοπό την «καλλιέργεια μιας διαφορετικής σχέσης με το νερό και μιας διαφορετικής συνείδησης και αλλαγής των συνηθειών μας» όπως αναφέρει ο κ. Γιοβανόπουλος.
«Μέσω της συμμετοχής 13 σχολείων, τεσσάρων τοπικών πολιτιστικών οργανώσεων, και τεσσάρων καλλιτεχνικών ομάδων αναδείξαμε την ιστορικότητα και την πολιτιστική αξία του Αδριάνειου Υδραγωγείου σαν γέφυρα για να δημιουργήσουμε ένα ενδιαφέρον και για να το κάνουμε γνωστό. Αυτό μας έδωσε τη δυνατότητα να συστήσουμε ένα ψηφιακό αρχείο τοπικής ιστορίας, καθώς και την Αδριάνεια Κοινότητα Χαλανδρίου που θα διαχειρίζεται την διανομή του νερού ώστε να μετατρέψει αυτόν τον πολύτιμο υδάτινο πόρο σε κοινό αγαθό» επισημαίνει και συμπληρώνει πως «τη διανομή θα πραγματοποιεί ένας συνεταιρισμός ειδικού σκοπού που θα αποτελείται από Ρομά με σκοπό την ένταξη στον κοινωνικό ιστό».
«Μία πολιτιστική αλλαγή στο επίπεδο της καθημερινής συνήθειας»
Η πρωτοβουλία αυτή, σύμφωνα με τον κο Γιοβανόπουλο στόχο έχει να ενεργοποιήσει «τις ευαισθησίες του κόσμου και τις δυνατότητες που υπάρχουν για να αλλάξουμε τις συνήθειές μας γύρω από το νερό. Κάνουμε μια πολιτιστική αλλαγή που ανάγεται στο επίπεδο της καθημερινής συνήθειας». «Δίνουμε την επιλογή στον κόσμο να ανοίξει το πόσιμο ή το μη πόσιμο νερό» υπογραμμίζει ο ίδιος.
Την ίδια ώρα, όμως, η επαναλειτουργία του Αδριάνειου Υδραγωγείου αποτελεί ένα μοντέλο που δίνει τη δυνατότητα, ειδικά στην Αθήνα και σε περιόδους λειψυδρίας όπως αυτή που διανύουμε «να εκμεταλλευτούμε τους υπόγειους υδατικούς πόρους που έχει η πρωτεύουσα και έτσι να συμβάλλουμε στη γενικότερη αντιμετώπιση του προβλήματος».
Από την πλευρά του, ο κ. Σαχίνης επίσημαίνει πως «η Εταιρεία Ύδρευσης και Αποχέτευσης Πρωτευούσης επενδύει σε λύσεις που συνδυάζουν τον σεβασμό στην ιστορία με την καινοτομία, δείχνοντας τον δρόμο προς ένα πιο ανθεκτικό και βιώσιμο μέλλον για την πόλη και τους πολίτες της».
«Είναι ενδεικτικό το γεγονός ότι το μοντέλο αυτό διακρίθηκε διεθνώς και η καινοτόμα μεθοδολογία επαναξιοποίησης του Αδριάνειου μεταφέρεται, μέσω του Δικτύου URBACT Hydro-Heritage Cities, σε πέντε ακόμα ευρωπαϊκές πόλεις, μεταξύ των οποίων και η Ρώμη» καταλήγει ο κ. Γιοβανόπουλος.
