Πριν από δέκα χρόνια, η Αυστραλή Άμπερ Μπουρκ ήταν 20 χρονών και ταξίδευε με σακίδιο στην Αίγυπτο, όταν ανακάλυψε κάτι εκπληκτικό για τον εαυτό της. Σε ένα μικρό χωριό στη χερσόνησο του Σινά έπεσε πάνω σε ένα μέρος που έκανε μαθήματα «ελεύθερης κατάδυσης» – δηλαδή, υποβρύχια κατάδυση χωρίς αναπνευστική συσκευή – και αποφάσισε να το δοκιμάσει.
«Κράτησα την αναπνοή μου για τέσσερα λεπτά και βούτηξα στα 18 μέτρα» λέει η Μπουρκ. «Και τα δύο αυτά πράγματα, δεν είχα ποτέ συνειδητοποιήσει ότι ήταν εφικτά» εξήγησε.
Η Μπουρκ ήταν πρωταθλήτρια συγχρονισμένης κολύμβησης όταν ήταν έφηβη, οπότε γνώριζε ήδη ότι μπορούσε να κρατάει την αναπνοή της για αρκετά λεπτά κάθε φορά. Αλλά ανακαλύπτοντας την ελεύθερη κατάδυση «απλά μου άνοιξε τα μάτια για τις δυνατότητες … και απλά γαντζώθηκα από το αίσθημα της βαθύτερης κατάδυσης και ήθελα να δω τι ήμουν ικανή να κάνω και πόσο βαθιά μπορούσα να πάω».
Όταν έχασε τις αισθήσεις της
Μέχρι το 2018, είχε καθιερωθεί ως μία από τις καλύτερες ανταγωνιστικές ελεύθερες δύτριες στον κόσμο και σε βαθιά νερά στα ανοικτά των ακτών των Φιλιππίνων ήταν έτοιμη να επιχειρήσει να σπάσει το παγκόσμιο ρεκόρ γυναικών στο αγώνισμα «σταθερό βάρος χωρίς βατραχοπέδιλα».
Θεωρείται μία από τις πιο δύσκολες μορφές του αθλήματος, ένας δύτης κατεβαίνει κατακόρυφα σε βαθιά νερά με μία μόνο αναπνοή, χρησιμοποιώντας μόνο τη μυϊκή δύναμη για να κινηθεί προς τα κάτω. Με κάθε μέτρο καθόδου, η συμπιεστική πίεση στο σώμα αυξάνεται, συρρικνώνοντας τους χώρους που περιέχουν αέρα. Στα 30 μέτρα βάθος – το μέγιστο βάθος που οι φυσιολόγοι στις αρχές του αθλήματος πίστευαν ότι ο άνθρωπος είναι ικανός να φτάσει – η πίεση που ασκείται στο σώμα είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από ό,τι στην επιφάνεια και ο όγκος του αέρα μέσα στο σώμα έχει συρρικνωθεί στο ένα τέταρτο. Μόλις επιτευχθεί η αρνητική άνωση, ο δύτης αρχίζει να πέφτει ελεύθερα.
Η Μπουρκ έφτασε σε βάθος 73 μέτρων – παγκόσμιο ρεκόρ – αλλά το κλάσμα του δευτερολέπτου που έχασε τις αισθήσεις της μόλις έφτασε στην επιφάνεια την απέκλεισε. «Αν μείνεις αρκετά κάτω από το νερό, υπάρχει πάντα η πιθανότητα το οξυγόνο σου να πέσει σε ένα επίπεδο όπου ο εγκέφαλός σου θα αποφασίσει να κλείσει προκειμένου να προστατευτεί από εγκεφαλική βλάβη» λέει. «Έτσι, κατά κάποιον τρόπο, είναι καλό πράγμα… αλλά απογοητευτικό στο τέλος μιας μακράς κατάδυσης» εξηγεί.
Το παγκόσμιο ρεκόρ των αντρών στα 102 μέτρα
Το παγκόσμιο ρεκόρ των ανδρών για «σταθερό βάρος χωρίς πτερύγια» είναι 102 μέτρα, που χρειάζονται τέσσερα λεπτά και 14 δευτερόλεπτα. Με πτερύγια, είναι 131 μέτρα. Για το αγώνισμα της «στατικής άπνοιας», όπου ο αγωνιζόμενος δεν καταδύεται αλλά απλώς βυθίζεται κάτω από το νερό, η μεγαλύτερη αναπνοή που έχει κρατηθεί είναι 11 λεπτά και 54 δευτερόλεπτα. Όταν λαμβάνεται με αναπνοή το 100% του οξυγόνου πριν από την προσπάθεια, το ρεκόρ είναι 24 λεπτά και 37 δευτερόλεπτα.
Ο Δρ Άντονι Μπέιν, αγγειοφυσιολόγος από το Πανεπιστήμιο του Windsor στον Καναδά, έχει ερευνήσει τη φυσιολογία της ακραίας συγκράτησης της αναπνοής -συμπεριλαμβανομένης της διεξαγωγής πειραμάτων με «ελίτ» ελεύθερους δύτες- και λέει ότι πολλοί από αυτούς που βρίσκονται σε επαγγελματικό επίπεδο έχουν μεγαλύτερο όγκο πνευμόνων από τον μέσο άνθρωπο. Μελέτες σε ιθαγενείς καταδυτικούς πληθυσμούς, για παράδειγμα στους Bajau στη νοτιοανατολική Ασία, «έχουν επίσης καταδείξει μεγαλύτερους σπλήνες, οι οποίοι θεωρητικά θα επιτρέψουν μεγαλύτερες αναπνοές μέσω της συστολής του σπλήνα και της απελευθέρωσης των δεσμευμένων με οξυγόνο ερυθρών αιμοσφαιρίων».
Είναι κάτι που μαθαίνεται
Κατά κύριο λόγο, ωστόσο, η ικανότητα επιβίωσης κατά την κατάδυση για παρατεταμένο χρονικό διάστημα είναι μια μαθημένη δεξιότητα. Σύμφωνα με τον Μπέιν, οι μελέτες δείχνουν ότι «είναι μια εξελικτική προσαρμογή – ένα κατάλοιπο από δισεκατομμύρια χρόνια πριν, όταν όλη η ζωή ήταν υδρόβια – είναι ένα αντανακλαστικό που ενεργοποιείται όταν το πρόσωπο ενός θηλαστικού έρχεται σε επαφή με το νερό. Προκαλεί μια σειρά από φυσιολογικές αντιδράσεις που προάγουν την επιβίωση, όπως η επιβράδυνση του καρδιακού ρυθμού και του μεταβολισμού και η ανακατεύθυνση του αίματος προς τα ζωτικά όργανα, συμπεριλαμβανομένων των πνευμόνων για να τους ενισχύσει έναντι της πίεσης».
Αν και η Μπουρκ δεν γνωρίζει αν έχει έμφυτες φυσιολογικές διαφορές -δεν έχει εξεταστεί ποτέ- ξέρει ότι σε μια δεκαετία προπόνησης έχει μάθει πώς να χρησιμοποιεί καλύτερα τον χώρο στους πνεύμονές της. Ακόμη και στα 70 μέτρα βάθος, μπορεί να «φέρει» περισσότερο αέρα από τους πνεύμονές της.
Η ελεύθερη κατάδυση κερδίζει ολοένα και μεγαλύτερη δημοτικότητα ως χόμπι, με σχολές να ξεφυτρώνουν κατά μήκος της αυστραλιανής ακτογραμμής, αλλά για να γίνει κάποιος κορυφαίος ελεύθερος δύτης χρειάζεται υπομονή.
Η πρόοδος είναι αργή – συχνά χρειάζονται χρόνια για να πετύχει κανείς μερικά επιπλέον μέτρα βάθος, καθώς το σώμα συνηθίζει στην πίεση. «Όταν βούτηξα για πρώτη φορά σε βάθος 30 μέτρων, ένιωσα πραγματικά μεγάλη πίεση στο σώμα μου, και ειδικά στο στήθος μου, είναι σαν να σε συνθλίβουν» λέει η Μπουρκ. «Αλλά τώρα, βουτώντας στα 70 μέτρα, δεν αισθάνομαι καθόλου αυτή την πίεση».
Βέβαια, είναι και θέμα ψυχολογίας
Η σημαντικότερη προσαρμογή όμως είναι ψυχολογική: Η ανάπτυξη μιας συνειδητής ικανότητας να αντιστέκεσαι στην ανάγκη να αναπνεύσεις. Σύμφωνα με τον Μπέιν ένα ανεκπαίδευτο άτομο αρχίζει να υφίσταται «ακούσιες αναπνευστικές κινήσεις» μετά από δύο έως τρία λεπτά κάτω από το νερό, όταν το «σώμα έχει μόλις και μετά βίας ξεμείνει από οξυγόνο». Οι επίλεκτοι ελεύθεροι δύτες, ωστόσο, είναι σε θέση να πιέζουν διανοητικά σε αυτό το σημείο, κρατώντας την αναπνοή τους μέχρι να «αποκορεστεί σημαντικά το αίμα τους από οξυγόνο».
Ο εκπαιδευτής ελεύθερης κατάδυσης, Κλίντον Λόρενς, ο οποίος είναι επίσης κλινικός ψυχολόγος, ισχυρίζεται ότι οι ψυχολογικές στρατηγικές, όπως η ενσυνειδητότητα, αποτελούν το κλειδί της εκπαίδευσης. «Εκεί παρατηρείς τη σκέψη «πρέπει να αναπνεύσω»» λέει. «Αλλά απλά την παρατηρείς. ‘Ναι, να τη πάλι αυτή η σκέψη. Δεν πειράζει.’ Και απλά συνεχίζεις»».
Η Μπουρκ λέει ότι μπαίνει σε μια «διαλογιστική κατάσταση» επιβραδύνοντας την αναπνοή της πριν μπει στο νερό. «Έχει να κάνει με τη διατήρηση αυτής της χαλαρής κατάστασης, και για μένα, αυτό έχει να κάνει πραγματικά με το να μένω στη στιγμή και να μην σκέφτομαι πολύ μακριά στο μέλλον, γιατί αν σκέφτεσαι πόσο καιρό σκοπεύεις να μείνεις κάτω από το νερό και πόσο βαθιά σκοπεύεις να βουτήξεις, τότε είναι εύκολο να πανικοβληθείς».
Ενώ η πανδημία έχει σταματήσει τους περισσότερους διεθνείς αγώνες, η Μπουρκ εξακολουθεί να προπονείται – κάνει μεγάλες συνεδρίες κολύμβησης κάτω από το νερό στην πισίνα περίπου τέσσερις φορές την εβδομάδα, καθώς και γυμναστική στο γυμναστήριο – παράλληλα με τη δουλειά της ως ηλεκτρολόγος και εκπαιδευτής ελεύθερης κατάδυσης. Μόλις ξαναρχίσουν οι αγώνες, θα επιστρέψει στην αναζήτηση παγκόσμιων ρεκόρ.
«Όταν πρωτοξεκίνησα, έλεγα: «Δεν ήξερα καν ότι αυτό είναι ανθρωπίνως δυνατό», αλλά είναι απλά εκπληκτικό το τι μπορούν να κάνουν οι άνθρωποι».
*Με στοιχεία από theguardian.com
