Το όρος Πάνειο είναι ένας μεγάλος, συμπαγής, γυμνός όγκος, που υψώνεται ανάμεσα στους κάμπους της Αναβύσσου, της Κερατέας και των Καλυβιών Θορικού. Το βουνό αποτελείται από μια στενή κορυφογραμμή που ενώνει δύο ογκώδεις κορυφές, το Κερατοβούνι στα ανατολικά, όπου και η ψηλότερη κορυφή (648μ.), και το Πανί στα δυτικά (637 μ.). Το βουνό συντίθεται από μεταμορφωμένα πετρώματα (ασβεστόλιθοι και αττικοί σχιστόλιθοι). Περιβάλλεται από τα άλλα δύο βουνά των Μεσογείων, τον αττικό Όλυμπο και την Μερέντα.
Ο Στράβων, ιστορικός και γεωγράφος του Α’ π.X. αιώνα αναφέρει στα Γεωγραφικά του την φράση «Περί δε Ανάφλυστον εστί και το Πάνειον», χωρίς να διευκρινίζει εάν πρόκειται για βουνό ή για ιερό του Πανός, αν και η λέξη Πάνειον δηλώνει περισσότερο το δεύτερο. Ανάφλυστος ήταν ο αρχαίος δήμος της Αττικής που βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής Αναβύσσου.
Ο τελευταίος Μητροπολίτης των Αθηνών Μιχαήλ Ακομινάτος αναφέρει το βουνό «Πανικόν όρος». Μετά την κατάληψη των Αθηνών από τους Φράγκους, το 1205, είχε εξοριστεί στη Κέα από όπου έγραφε σε ένα φίλο του καλόγερο «… την του Πανικού όρους ακρώρειαν»… Η λέξη Πανικός/όν σημαίνει αυτός που ανήκει, αναφέρεται ή αρμόζει στον Πάνα π.χ. Πανική πηγή, Πανικόν όρος και Πανικός είναι ο αιφνίδιος και αβάσιμος μεγάλος φόβος (που προέρχεται ή που προήλθε από τον Πάνα).
Ο γερμανός καθηγητής της γεωλογίας R. Lepsious στο βιβλίο του «Γεωλογία της Αττικής», αναφέρει την κορυφή με υψόμ. 636 μ. Πάνειο, τη δε ψηλότερη, με υψόμ. 650 μ. Κερατόβουνο, όπου και τοποθετεί το σπήλαιο του Πανός σε υψομ. 548 μ. Είναι ο πρώτος που αναφέρει το σπήλαιο της Κερατέας σαν σπήλαιο Πανός, πιθανώς παρασυρόμενος από την επίμαχη φράση του Στράβωνα.
Ο γερμανός χαρτογράφος J.A.Kaupert, στους χάρτες του βουνού που σχεδίασε το 1886-1887 (για το έργο Karten von Attika, δείτε εικόνες), αναφέρει την κορυφή υψ. 636 μ. Πανί και την κορυφή υψ. 650 μ. βουνό Κερατέας. Το σπήλαιο της Κερατέας απλώς το σημειώνει σαν σπηλιά χωρίς όμως και να το ονομάζει. Νότια, λοιπόν της κορυφής Κερατοβούνι και σε υψόμετρο 545μ. υπάρχει το σπήλαιο Κερατέας (ΑΣΜ 57) ή Σπήλαιο του Πανός ή του Λόρδου Βύρωνα. Το σπήλαιο έχει μια στενή είσοδο σαν ανοιχτή σήραγγα που οδηγεί στον πρώτο από τους 4 μεγάλους θαλάμους. Το μέγιστο μήκος είναι 60μ., το πλάτος 35μ. το ύψος 10μ. και το μήκος διαδρομής 91μ., με συνολική επιφάνεια 950 τ.μ. Στην κορυφή Πανί υπάρχει το βάραθρο Μεγάλη Θρακιά Καλυβίων (ΑΣΜ 116), ένα μεγάλο βύθισμα με συνολικό κατακόρυφο βάθος 67 μ. και άνοιγμα σε σχήμα ακανόνιστου πολύπλευρου με περίμετρο 22 μ. Το βύθισμα έχει δύο εξώστες σε βάθος 10 μ. και 35 μ. Σε όλες τις πλευρές του βουνού υπάρχουν αρκετά άλλα μικρότερα σπήλαια.
Πάνω από την Κερατέα βρίσκεται η ανδρική μονή Αγίου Ιωάννη Θεολόγου (μεσοβυζαντινής περιόδου) και η νεώτερη ανδρική μονή της Αγίας Σκέπης. Πολύ ενδιαφέρουσα εκκλησία είναι αυτή της Ζωοδόχου Πηγής που έχει τοιχογραφίες του 1734 και παίρνει το όνομά της από την μικρή πηγή που αναβλύζει εκεί κοντά, μοναδική πηγή νερού σε όλο το Πάνειο. Τέλος, αξιοσημείωτες ως θέσεις είναι οι ναοί του Προφήτη Ηλία Καλυβίων και του Προφήτη Ηλία Κερατέας.
Ποιος όμως είναι ο Πάν που πήρε το βουνό το όνομα του;
Ο Πάν είναι αρχαία ελληνική, ιδεατή, ανθρωπόμορφη και δευτερεύουσα θεότητα, που ήταν συνυφασμένη με την «πανίδα» της Φύσης, (άνθρωποι και ζώα) σε μια αμφίδρομη σχέση προστασίας, αλλά και προσωποποίηση της γενετικής δύναμης της ζωής. Η εμφάνιση του Πανός στην Ελληνική Μυθολογία φαίνεται να ανάγεται στον 7ο αιώνα π.Χ. Σύμφωνα με τις επικρατέστερες παραδόσεις γεννήθηκε στο όρος Λύκαιον της Αρκαδίας. Συνδυάζοντας τον ανθρώπινο και ζωικό παράγοντα, ο Πάν απεικονιζόταν έχοντας κάτω άκρα ζώου, «Θεός τραγοπόδαρος».
Ήταν φίλος του Διονύσου και εμφανίζεται ως προστάτης των γεωργών, κτηνοτρόφων (και των προϊόντων τους), κυνηγών αλλά και των αλιέων με μόνιμη διαμονή σε χώρους της φύσης (όρη, δάση, σπήλαια, κοιλάδες, ρεματιές κλπ). Φίλος του κρασιού και του γλεντιού. Προστάτη τους τον θεωρούσαν επίσης και όσοι μάχονταν κι αγωνίζονταν δίκαια, γιατί θεωρούσαν ότι με τη βοήθειά του θα κατάφερναν να τρέψουν σε φυγή τους εχθρούς τους, σπέρνοντάς τους τον πανικό, λέξη που προέρχεται από το όνομα του θεού. Η λατρεία του έλαβε μέγιστη ανάπτυξη παράλληλα με εκείνη του Δία και των άλλων Ολύμπιων Θεών σε όλον τον ελλαδικό χώρο και πέραν αυτού.
Προστάτης της Φύσης, του πολλαπλασιασμού των αιγοπροβάτων που αγαπούσε τη φυσική υπαίθρια ζωή και περνούσε ώρες ατέλειωτες παίζοντας με τον ποιμενικό του αυλό, την σύριγγα. Ο Παν κρατώντας καλάμι, άκουσε τον ήχο του αέρα που περνούσε μέσα απ’ αυτό. Τότε έκοψε και άλλα καλάμια σε διαφορετικό μήκος, τα ένωσε κλιμακωτά με κερί κι έτσι έφτιαξε τη σύριγγα που επικράτησε να λέγεται “αυλός του Πανός”. Στις αναπαραστάσεις του ο Πάνας πάντα κρατούσε στο ένα χέρι τη σύριγγα και στο άλλο συνήθως μια γκλίτσα.
Χαρακτηριστικός, επίσης, σχετικά με το πρόσωπό του, είναι και ο θρύλος ότι στη Μάχη του Μαραθώνα βοήθησε τους Έλληνες εναντίον των Περσών με δυνατές και τρομακτικές φωνές, επαναλαμβάνοντας ρυθμικά το όνομά του “παν – παν – παν”, με συνέπεια οι Πέρσες, ακούγοντάς τον, να καταληφθούν από πανικό (λέξη που προέρχεται από το όνομα Παν). Οι Αθηναίοι τον θεώρησαν σημαντικό συντελεστή στη νίκη τους κατά των Περσών ο Πάν απέκτησε και τον χαρακτήρα πολεμικής θεότητας. Ένας άλλος θρύλος λέει ότι ο Θεός όρμησε στην Μάχη μαζί με την φυλή Ακαμαντίς (μια από τις 10 φυλές της Αθήνας), [δήμοι Θορικός (Λαύριο), Κεραμεικός, Κεφαλή (Κερατέα), Κικύννα, Πόρος, Σφηττός (Κορωπι), Αγνούς, Πρόσπαλτα κλπ]. Εξάλλου ο Μιλτιάδης, στρατηγός της μάχης του Μαραθώνα,, μερίμνησε για την κατασκευή αγάλματος του θεού, το οποίο έφερε την επιγραφή “Τον τραγόπουν εμέ Πάνα, τον Αρκάδα, τον κατά Μήδων, τον μετ’ Αθηναίων, στήσατο Μιλτιάδης”.
Ο θεός Πάν κατέχει ιδιαίτερη σημαντική θέση στην τέχνη. Σημαντικοί γλύπτες της αρχαιότητας έλαβαν τα θέματά τους από τον Πάνα, όπως ο Πραξιτέλης και ο Ζεύξις, οι γλύπτες Φραγκαβίλα, Ροντέν και οι ζωγράφοι Ρομάνο, Ρούμπενς, Πουσέν και Πικάσο κλπ.
Παρόλο το τραχύ πεδίο, το όρος Πάνειο προσφέρει αρκετές ευκαιρίες για μικρές πορείες και πεζοπορίες. Το Πάνειο όρος δεν είναι ένα από τα ιδιαίτερα διαφημισμένα βουνά στην Αττική έχει όμως ενδιαφέρον με τα σπήλαια και τις παλαιές μονές του. Μην ξεχνάμε ότι ο Πάνας ήταν προστάτης των γεωργών, κτηνοτρόφων, κυνηγών αλλά και των αλιέων που συνάδει με την παλιά φύση της περιοχής. Ήταν φίλος του κρασιού και του γλεντιού όπως οι κάτοικοι της περιοχής. Ο Πάνας πάντα κρατούσε στο ένα χέρι τη αυλό και στο άλλο μια γκλίτσα δηλαδή την μουσική μας παράδοση αλλά και το κτηνοτροφικό χαρακτήρα της περιοχής. Τέλος ήταν προστάτης όσων μάχονταν κι αγωνίζονταν δίκαια (βλέπε Οβριόκαστρο). Έχουμε όλη την μαγεία και τους συμβολισμούς δίπλα μας. Ας αγαπήσουμε το βουνό!
Πηγές
- wikipedia
- cycledin.wordpress
- topoguide
- praktikesidees
- arcadia.ceid.upatras
