Η Ελλάδα διαθέτει σε διεθνές επίπεδο πολύ αξιόλογες δημιουργικές δυνάμεις στον τομέα της μουσικής σύνθεσης, όπου παρά το μικρό της μέγεθος, τα λιγοστά οικονομικά μέσα, και την πλήρη σχεδόν έλλειψη μουσικής υποδομής, διακρίνεται σε απρόσμενο βαθμό για τα επιτεύγματα της.
Πολλοί από τους καλύτερους συνθέτες μας ζουν ή ζούσαν στο εξωτερικό και είναι ελάχιστα γνωστοί στο τόπο τους παρά την διεθνή τους αναγνώριση. Ένας τέτοιος άνθρωπος και μεγάλη προσωπικότητα υπήρξε ο μεγάλος Κερατιώτης Δημήτρης Νικολάου.
Ο Δημήτρης Νικολάου γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου του 1946 στην Κερατέα και απεβίωσε στις 29 Μαρτίου 2008 στην Ρώμη. Στην Κερατέα από το 1946 και έως το 1962, ζει τις πρώτες του μουσικές εικόνες ακούγοντας τους πλανόδιους λαϊκούς οργανοπαίχτες. Ενδεικτικό το τμήμα ενός έργου του με τίτλο “Omaggio A Calcunis” γράφτηκε προς τιμήν του Καλκούνη, ενός λαϊκού βιολιστή και ράφτη της Κερατέας. Στη παιδική μνήμη του Νικολάου, επίσης, είναι χαραγμένες οι εικόνες των μοιρολογιστρών με το εκπληκτικής δύναμης και άγριας ομορφιάς τραγικό τραγούδι τους.
Γύρω από τη ηλικία των ένδεκα χρονών αρχίζει να μελετά μουσική. Στα δεκατρία του συνθέτει και τα πρώτα του έργα. Για πρώτη φορά πηγαίνει στη Ρώμη το 1965. Ο βασικός λόγος είναι η εγγραφή του στο περίφημο «Centro Sperimentale di Cinematografia» για σπουδές σκηνοθεσίας. μοντάζ και φωτογραφίας προκειμένου να γίνει κινηματογραφιστής. Παράλληλα παρακολουθεί μαθήματα σύγχρονης λογοτεχνίας και φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο «Sapienza», από όπου αποφοιτά. Όμως η μουσική είναι η μεγάλη του αγάπη. Εμπλουτίζει διαρκώς τις γνώσεις του κοντά σε εξαιρετικούς δασκάλους όπως ο Guasero και ο Madema.
Ο ερχομός της δικτατορίας στην Ελλάδα και η κατάλυση της δημοκρατίας το 1967 τον οδηγούν στην αίτηση πολιτικού ασύλου από το ιταλικό κράτος και στην ουσιαστική αποκοπή από την Ελλάδα και τη λήψη της ιταλικής υπηκοότητας (1981). Αρχίζει όμως και η λαμπρή καλλιτεχνική σταδιοδρομία του και καταξιώνεται ως σημαντικός καλλιτεχνικός παράγοντας της Ιταλίας. Εργάζεται ως κινηματογραφιστής αλλά και μουσικοπαιδαγωγός. Επιδίδεται με ιδιαίτερο ζήλο στη σύνθεση έργων για διαφόρους συνδυασμούς οργάνων, ορχηστρικών. φωνητικών, μουσικής δωματίου. Χαρακτηριστικό του είναι ότι εκμεταλλεύεται στο έπακρον τις ξεχωριστές ιδιότητες των οργάνων.
Πολλά έργα του παρουσιάζουν μια έντονη θεατρικότητα με πολλά κωμικά στοιχεία, γεγονός που οφείλεται στην γνώση του θεατρικού χώρου, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν καλλιεργείται με βάθος και συνέπεια το δραματικό ή τραγικό στοιχείο, όπου χρειάζεται. Αριστουργηματικό έργο του Νικολάου κατά την δεκαετία του ‘60 είναι το «Canti dalla Resistenza» (Ωδές της Αντίστασης) Ορ. 31 – ορατόριο γιο σολίστ, αφηγητές και ορχήστρα, διάρκειας 80′ και το οποίο παίζεται δύο χρονιές (1982/83) συνεχώς στο Αμπρουτσέζε της Ιταλίας. Σημαντικά του έργα επίσης είναι η «Symphonie d’ ete» Ορ. 18, το «Κουαρτέτο αρ. 3» Ορ. 21 για έγχορδα, η «Ιθάκη» Ορ. 25 για υψίφωνο και πιάνο και το «Κουαρτέτο 6» Ορ. 28, για έγχορδο.
Η συνεχής αναζήτηση νέων μορφών και νέων τρόπων χρήσης των οργάνων και των φωνών, καταλήγει σε έργα ολοκληρωμένα και ελκυστικά. Από τα πολλά καλά έργα του ξεχωρίζουν τα: «Κονσέρτο για τσέλο και μικρή ορχήστρα» Ορ. 39, «La Melodia Ritroνata» (Η μελωδία που ξαναβρέθηκε) Ορ. 41, «Lezione di Musica» (Μάθημα Μουσικής) Ορ. 43, «Πεντάηχος» Ορ. 47 για όμποε, «Κουαρτέτο αρ. 8» Ορ. 48 για έγχορδο, μουσική για την ταινία ντοκιμαντέρ «Ο Παναγούλης ζει», «Strassenmusik» (Μουσική του δρόμου), «Συμφωνία αρ. 3» Ορ. 54 για μεσόφωνο και ορχήστρα, «Canti del Mare» (Τραγούδι της θάλασσας) Ορ. 55 για δύο βιολιά και βιόλα, «Amanti» (Εραστές) Ορ. 56, «Rendez – νουs» Ορ. 59 για τσέλο και πιάνο, «Νόστος» Ορ. 60 για έξι όργανα, «Κουαρτέτο σαξοφώνων αρ. 1» Ορ. 61, «ΙΙ capello nel cinghiale» (Τρίχα μέσα στο χοιρινό) Ορ. 66, παιδική όπερα που αποτελεί χιουμοριστική παρουσίαση της «ανακάλυψης της πίτσας», διάρκειας 100′. Παίχτηκε σε εβδομήντα παραστάσεις σε όλη την Ιταλία, ξεκινώντας από το Μιλάνο και την Εμίλια Ρομάνια, σε ολόκληρες τις «σεζόν» 1986/87 και 1987/88. Εδώ ο Νικολάου ξέρει να χειρίζεται πολύ επιδέξια τόσο το σατιρικό στοιχείο, όσο και την παιδική ψυχολογία, στοιχεία που του εξασφάλισαν τη θεματική επιτυχία της όπερας αυτής.
Πάρα πολύ ταλαντούχος και εργατικός ο Δημήτρης Νικολάου σύνθεσε πάνω από τρεις εκατοντάδες αριστουργήματα γνωστά σε όλο τον κόσμο, όχι όμως στην χώρα του («Le Belle et la Bete» Ορ. 68, «Συμφωνία αρ. 4» Ορ. 70 για υψίφωνο και ορχήστρα σαξοφώνων, «Mondelci ‘s songs» Ορ. 75, «Responces a l’ Aνant-garde hysterique» Ορ. 76, «Σονατίνα» Ορ. 83 για πιάνο, «Musique a’ Vent» Ορ. 92 για ορχήστρα πνευστών, κρουστά και κόντρα μπάσα, «Madrigale Scenico» Ορ. 93 για υψίφωνο και ορχήστρα δωματίου, «Ερωτικές ίντριγκες», «Die Alte» (Η γριά) Ορ. 108, «Νανούρισμα» Ορ. 117 για μεσόφωνο και ορχήστρα δωματίου, «II Cuoco Prigionero» (Ο φυλακισμένος μάγειρας) Ορ. 123, «Canti» Ορ. 126 για φωνή και πιάνο, «Κουαρτέτο σαξοφώνων αρ. 4» Ορ. 128, «Passagio» Ορ. 145, «Simple suite» Ορ. 151, «Mediterranean Bridge» Ορ. 155, «Aus Griechenland» Ορ. 159, «Συμφωνία αρ. 5» Ορ. 161, «Κονσέρτο για άλτο σαξόφωνο και ορχήστρα εγχόρδων Ορ. 2» Ορ. 166, «Sehnsucht Konzert» κλπ).
Άφθονες και ποικιλόμορφες είναι οι μουσικές επενδύσεις θεατρικών έργων του Μπρεχτ, του Λόρκα, του Ουάιλντ, ενώ η μουσική του για τις διδασκαλίες των «Χοηφόρων» του Αισχύλου θεωρείται ως η καλύτερη που έχει γραφτεί ποτέ στην Ιταλία για το έργο αυτό.
Τα έργα του χαρακτηρίζονται πρώτα από μια συνεχή αναζήτηση νέων μορφών, νέων τρόπων χρήσης οργάνων και φωνών, νέων τρόπων εκτέλεσης και νέων τρόπων μουσικής γραφής. Η αναζήτηση του «νέου» γίνεται, πάντα με πλήρη γνώση των τεχνικών μέσων και του επιδιωκόμενου αποτελέσματος και καταλήγει πάντα σε εκπληκτικά έργα. Ένα πολύτιμο στοιχείο που σπάνια συναντάμε στην σύγχρονη μουσική είναι το χιούμορ, ανάλαφρο, παιγνιδιάρικο, και διακριτικό. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν καλλιεργείται, με βάθος και συνέπεια, και το δραματικό, στοιχείο, και μάλιστα με πολύ ένταση όταν πρέπει.
Το έργο του εκτείνεται σε όλους τους τομείς της μουσικής και πολύτεχνης δημιουργίας: συμφωνική μουσική, χορωδιακά, τραγούδια, κοντσέρτα, όπερες, ορατόρια, καντάτες, καθώς νέες μουσικές μορφές που δεν «χωρούν» στις κλασικές κατατάξεις, και που χρησιμοποιούν συχνά και ασυνήθιστα μουσικά όργανα, ή όργανα παιγμένα κατά ασυνήθιστο τρόπο.
Η Ελληνική μουσική τον έχει επηρεάσει βαθύτατα. Ένα από τα έργα του το Aus Griechenland» Ορ. 159 για σοπράνο σαξόφωνο και κουαρτέτο εγχόρδων αποτελεί γλυκιά νοσταλγία της πατρίδας ενώ έχει συνθέσει ένα έργο για κρουστά με τίτλο «Κερατέα».
Η καριέρα του Νικολάου χαρακτηρίζεται από την πληθώρα διακρίσεων καθώς και τις πάμπολλες εκτελέσεις έργων του σε όλο τον κόσμο. Οι συνθέσεις του γίνονται δεκτές παντού με ενθουσιασμό, δισκογραφούνται και παγιώνουν την θέση που έχει επάξια κατακτήσει ως ενός κορυφαίου συνθέτη σε παγκόσμιο επίπεδο. Πχ το «Rendez – νουs» Ορ. 59 για τσέλο και πιάνο, όπου το τσέλο ηχεί σαν ένα μεγάλο βιολί και το πιάνο σαν σαντούρι, και είναι δημοφιλέστατο έργο με πολλές εκτελέσεις παγκοσμίως.
Ο Δήμος Κερατέας (Λαυρεωτικής) και ο Σύνδεσμος Πνευματικής Κοινωνικής Δραστηριότητας “Χρυσή Τομή” οργάνωσαν στις 11 Οκτωβρίου 2008 τιμητική συναυλία στην μνήμη του με Έλληνες και ξένους μουσικούς, παρουσία της συζύγου του Paola Cortese και των αδελφών του στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Κερατέας (Λαυρεωτικής). Το ίδιο έγινε και στις 25 Μαΐου του 2003. Το 2008 παρουσιάστηκε μεταξύ των άλλων και το έργο του “Κερατέα” ορ.271 από το σύνολο κρουστών του Δημοτικού Ωδείου Πάτρας. Ο Δήμος Κερατέας (Λαυρεωτικής) εξ άλλου με ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου έδωσε σε οδό της πόλης το όνομά του καθώς και ονόμασε το νεοσύστατο τότε ωδείο ως «Δημήτριος Νικολάου». Ωστόσο πρέπει να τον τιμήσει περαιτέρω η πόλη της Κερατέας και ο Δήμος Λαυρεωτικής;
Προφανώς ΝΑΙ. Ο Δημήτρης Νικολάου υπήρξε δημιουργική προσωπικότητα διεθνούς προβολής με εμφανή τα στοιχεία της ελληνικής του καταγωγής. Έχουν γραφεί μεταπτυχιακά και διδακτορικά πάνω στο έργο του. Θα πρέπει να τιμηθεί περαιτέρω με μια σειρά συναυλιών στην Κερατέα. Υπάρχουν ορχήστρες και μουσικοί από όλο τον κόσμο που λαχταρούν να παίξουν έργα του στην γενέτειρα του, την Κερατέα. Ο «Θορικός» του Δήμου Λαυρεωτικής θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες. Ο Νικολάου υπήρξε συνθέτης, λογοτέχνης, ζωγράφος, δάσκαλος, κινηματογραφιστής, σκηνοθέτης, διευθυντής ορχήστρας, θεατρολόγος και μουσικοπαιδαγωγός.
Ο Δημήτρης Νικόλαου, φτασμένος διεθνώς και με αξιολογότατη παγκόσμια αναγνώριση, μας παρέχει ένα αξιολογότατο παράδειγμα των πνευματικών δυνατοτήτων της Ελλάδας, χωρίς να τον έχουμε τιμήσει όσο πρέπει στην χώρα μας. Αποτελεί χρέος της Ελλάδας αλλά και της γενέθλιας πόλης του, της Κερατέας, να κάνει μια προσπάθεια να γνωρίσει καλύτερα από κοντά το σημαντικό αυτό πολιτιστικό κεφάλαιο που διαθέτει. Αποτελεί καθήκον μας αλλά και της χώρας να αναγνωρίσουμε πόσο πρέπει να υποστηριχθούν και να τιμηθούν τα ξενιτεμένα παιδιά της.
«Δεν νομίζω να υπάρχει άλλος συνθέτης στην λόγια μουσική του οποίου οι μουσικές δημιουργίες να παρουσιάζονται με αυτήν την συχνότητα, με τόση επιτυχία, από διάσημους μουσικούς, σε περίφημα φεστιβάλ ή αίθουσες συναυλιών». Θωμάς Ταμβάκος.
Έτσι λοιπόν το πρωί της 21 Οκτωβρίου (που θα συμπλήρωνε τα 70 του χρόνια) αλλά και στις 26 Οκτωβρίου (του Αγίου Δημητρίου) που πιθανώς θα πάτε στην εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και θα ψάλλετε μαζί με τους άλλους το «Μέγαν εύρατο εv τοις κιvδύvοις…» κρατώντας με το δεξί σας χέρι ένα αναμμένο κεράκι μην ξεχάσετε να μνημονεύσετε αυτόν τον υπέροχο Έλληνα, τον Δημήτριο Νικόλαου. Μην τον ξεχάσετε.
ΥΓ. Τα παραπάνω γράφτηκαν με βάση άρθρα κυρίως του Θωμά Ταμβάκου, του Γιάννη Παπαϊωάννου, της Wikipedia και της προσωπικής του ιστοσελίδας.
