Κείμενο Βαγγέλης Πρατικάκης
Ο ύπνος των χταποδιών παρουσιάζει αξιοσημείωτες ομοιότητες με τον ανθρώπινο ύπνο και δεν αποκλείεται να περιλαμβάνει όνειρα, υποδεικνύει μελέτη στην Ιαπωνία, αν και κανείς δεν μπορεί να είναι απολύτως βέβαιος.
Από τις μέδουσες μέχρι τις μύγες, όλα τα ζώα πιστεύεται ότι κοιμούνται ένα μέρος της ημέρας. Μέχρι πρόσφατα όμως μόνο τα σπονδυλωτά ζώα ήταν γνωστό ότι περνούν από δύο διαφορετικά στάδια ύπνου, από τα οποία το ένα, το στάδιο REM, χαρακτηρίζεται από συνεχείς κινήσεις των ματιών και είναι η φάση στην οποία εκδηλώνονται τα περισσότερα όνειρα.
Όταν τα χταπόδια κοιμούνται, είχαν δείξει προηγούμενες παρατηρήσεις, περίοδοι ήσυχου ύπνου διακόπτονται περιοδικά από κινήσεις των πλοκαμιών και των ματιών και απότομες αλλαγές στο χρώμα του δέρματος.
Αυτές οι δύο φάσεις του ύπνου ήταν το αντικείμενο μελέτης στο Ινστιτούτου Επιστήμης και Τεχνολογίας στην Οκινάουα της Ιαπωνίας. Με τη βοήθεια συναδέλφων τους από τις ΗΠΑ, οι ερευνητές εξέτασαν την εγκεφαλική δραστηριότητα του χταποδιού Octopus laqueus.
Η ανάλυση που δημοσιεύεται στο περιοδικό Nature δείχνει ότι η δραστηριότητα του εγκεφάλου στην «ενεργή» φάση του ύπνου μοιάζει πολύ με την εγκεφαλική δραστηριότητα σε περιόδους εγρήγορσης, όπως συμβαίνει και με τον ύπνο REM στον άνθρωπο.
Η μελέτη έρχεται να προστεθεί σε έρευνα που παρουσιάστηκε τον Μάιο ως προδημοσίευση και εξέταζε την περίπτωση ενός χταποδιού που εκδήλωνε «εφιάλτες» με ξαφνικά τινάγματα, αλλαγές χρώματος, ακόμα και εκτόξευση μελανιού.
Ένα τέτοιο περιστατικό παρουσιάζεται στο παρακάτω βίντεο:
«Γενικό χαρακτηριστικό της νόησης»
Η ερευνητική ομάδα που υπογράφει τη νέα μελέτη θεωρεί ότι το ενεργό στάδιο ύπνου εξελίχθηκε στα χταπόδια ανεξάρτητα από τον ύπνο REM στα θηλαστικά, δηλαδή δεν κληρονομήθηκε από τον τελευταίο κοινό πρόγονό τους.
«Το γεγονός ότι ο ύπνος δύο σταδίων εξελίχθηκε ανεξάρτητα σε είδη με μακρινή συγγένεια, όπως τα χταπόδια που έχουν μεγάλο εγκέφαλο αλλά με εντελώς διαφορετική δομή από ό,τι στα σπονδυλωτά, υποδεικνύει ότι το ενεργό στάδιο που μοιάζει με την εγρήγορση ενδέχεται να είναι γενικό χαρακτηριστικό της νόησης» είπε ο δρ Λίνοϊ Μέσουλαμ του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον σε δελτίο Τύπου.
Σε πρώτη φάση, οι ερευνητές βεβαιώθηκαν ότι τα χταπόδια όντως κοιμούνται στη διάρκεια της ενεργής περιόδου, η οποία διαρκεί περίπου ένα λεπτό και επαναλαμβάνεται ανά περίπου μια ώρα. Οι δοκιμές έδειξαν ότι το φυσικό ερέθισμα που απαιτείται για να αντιδράσει το χταπόδι είναι μεγαλύτερο και στις δύο φάσεις του ύπνου από ό,τι σε ώρα εγρήγορσης.
Επιπλέον, όταν οι ερευνητές ενοχλούσαν το χταπόδι την ώρα της ενεργής φάσης, το ζώο περνούσε σε αυτή τη φάση πιο εύκολα και πιο συχνά στον επόμενο ύπνο, ένδειξη ότι η ενεργή φάση του ύπνου είναι απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού.
Στη συνέχεια, μετρήσεις της εγκεφαλικής δραστηριότητας έδειξαν ότι η ήσυχη φάση του ύπνου χαρακτηρίζεται από κύματα που μοιάζουν με τα κύματα στον μη REM ύπνο των θηλαστικών, ενώ τα κύματα της ενεργής φάσης μοιάζουν με τα κύματα του ύπνου REM.
Ακόμα, κάμερες στο ενυδρείο των χταποδιών έδειξαν ότι το δέρμα τους αλλάζει χρώματα στη διάρκεια της ενεργής φάσης του ύπνου, όπως αλλάζει και όταν τα χταπόδια είναι ξύπνια, ένδειξη ότι τα χταπόδια ονειρεύονται.
Ένα παράδειγμα τέτοιου «ονείρου» παρουσιάζεται στο παρακάτω βίντεο:
Ωστόσο οι ερευνητές είναι προσεκτικοί στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων και τονίζουν ότι η μελέτη δεν αποδεικνύει πέρα πάσης αμφιβολίας ότι τα χταπόδια έχουν ύπνο REM ή ότι ονειρεύονται. Μια από τις εξηγήσεις που προτείνουν είναι ότι στη διάρκεια της ενεργής φάσης του ύπνου τα μαλάκια κάνουν πρόβα το καμουφλάζ τους για να το βελτιώσουν.
Μια άλλη θεωρία είναι ότι τα χταπόδια ξαναζούν στον ύπνο προηγούμενες εμπειρίες τους, για παράδειγμα επιθέσεις από θηρευτές, όπως μπορεί να συμβαίνει και με τα ανθρώπινα όρια. «Προς το παρόν δεν γνωρίζουμε ποια από αυτές τις εξηγήσεις μπορεί να είναι η σωστή, αν κάποια ευσταθεί» δήλωσε ο Σαμ Ράιτερ του στο Ινστιτούτου Επιστήμης και Τεχνολογίας της Οκινάουα. «Ενδιαφερόμαστε όμως να το μελετήσουμε».
