Η ιστορία του Λαυρίου είναι ίσως η πιο ελκυστική απ’ όλες τις ιστορίες άλλων πόλεων. Το Λαύριο, η πόλη που γεννήθηκε απ’ τη βιομηχανική άνθιση που επικράτησε σ’ αυτό το κομμάτι της Λαυρεωτικής γης τον 19ο αιώνα, έχει αρχέγονη ιστορία απ’ όταν ακόμα δεν υπήρχε σαν πόλη.
Τότε που ήταν ακατοίκητη γη. Τότε που στο πλούσιο σε ορυκτά υπέδαφος της Λαυρεωτικής άρχισαν συντηρητικές μεταλλευτικές και μεταλλουργικές δραστηριότητες από το 3500 π.Χ., με έξαρση μεταξύ 6ου και 4ου αιώνα π.Χ., του Χρυσού αιώνα των Αθηναίων και του Περικλή. Όλους αυτούς τους αιώνες η μεταλλεία ήταν συντηρητική, αν αναλογισθεί κανείς ότι γινόταν με τον κασμά, σφυρί και καλέμι και κάτω από λαδολύχναρα και έφθασε μέχρι τα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. όταν τα περισσότερα μεταλλεία έκλεισαν, με ελάχιστη εκμετάλλευση κατά τον 1ο αιώνα π.Χ.
Η ΑΝΟΔΟΣ
Το 1864 άρχισε η νεότερη ιστορία της εντατικής εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων. Δημιουργήθηκε η πρώτη μεταλλουργική βιομηχανία σε έκταση 40.000 στρεμμάτων στο τρίγωνο Καμάριζα-Σούριζα-Πλάκα, διεξήχθησαν οι μεταλλευτικές δραστηριότητες, που άφησαν κληρονομιά 1000 μεταλλευτικές στοές και ισάριθμα φρεάτια.
Η γαλλική εταιρεία δημιούργησε μεταλλουργικές εγκαταστάσεις 45.000 τ.μ. στον Κυπριανό, φέρνοντας τεράστια ανάπτυξη στη πόλη, το Λαύριο, που εν τω μεταξύ δημιουργήθηκε απ’ τους χιλιάδες ανθρώπους από διάφορα μέρη της Ελλάδος, που ήρθαν να εργαστούν εδώ.
Υλοποίησε σημαντικά έργα υποδομής (σχολεία, νοσοκομεία), έφερε το πρώτο ηλεκτροφωτισμό, τις λάμπες βολταϊκού τόξου, έφερε για πρώτη φορά το τηλέφωνο στην Ελλάδα, δημιούργησε τον πρώτο αττικό σιδηρόδρομο που συνέδεε το Λαύριο με την Αθήνα. Στο Λαύριο, στο καφενείο «Η Ωραία Ελλάς», ελλείψει χρηματιστηρίου, έγινε η πρώτη χρηματιστηριακή πράξη στην Ελλάδα.
Η ανάπτυξη που υλοποιήθηκε έκανε το Λαύριο, τον πρώτο εργατικό οικισμό που οικοδομήθηκε απ’ αρχής στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος κατά το πρότυπο μιας «company town», να έχει απροσδόκητες πρωτιές σε διάφορους τομείς.
Το ελληνικό κράτος αρχίζοντας από το Λαύριο, θέλησε να αναπτύξει τις πλουτοπαραγωγικές του πηγές και τη βιομηχανία του. Έτσι το 1865 η μεταλλευτική εταιρεία εγκαινίασε πλήρες εργοστάσιο με 18 καμίνους, μικρά μεταλλοπλύσια, μηχανουργείο και δημιουργήθηκε η σημαντικότερη βιομηχανία στην Ελλάδα εκείνη την εποχή. Το 1867 απασχολούσε 1200 εργάτες, τεράστιο αριθμό για τα μεγέθη της τότε απασχόλησης σε εθνικό επίπεδο.
Η ΠΤΩΣΗ
Οι δύο μεταλλευτικές εταιρείες του Λαυρίου, Γαλλική και Ελληνική, κατατάχθηκαν πλέον ως υπεύθυνες για την πόλη του Λαυρίου, που αριθμούσε ήδη 10.000 κατοίκους. Οι κατοικίες και τα καταστήματα ανήκαν στην ιδιοκτησία των εταιρειών, οι εταιρείες φρόντιζαν για την υγειονομική περίθαλψη με νοσοκομεία και φαρμακεία. Από το τέλος όμως του 1920 οι εταιρείες άρχισαν να βρίσκονται αντιμέτωπες με τη συνεχιζόμενη πτώση των τιμών των παραγόμενων μετάλλων και με την σταδιακή εξάντληση των κοιτασμάτων. Ταυτόχρονα όπως ήταν φυσικό, άρχισε να υποχωρεί η ανάπτυξη. Εν συνεχεία τα μεταλλεία υπολειτουργούσαν και το 1989 η Γαλλική εταιρεία διέκοψε οριστικά τη λειτουργία της.
Μετά το 1980 το Λαύριο αντιμετώπισε μεγάλη κρίση, λόγω της αποβιομηχάνισης οπότε πάνω από 20% του πληθυσμού εγκατέλειψε την πόλη λόγω της ανεργίας.
Η ΝΕΚΡΑΝΑΣΤΑΣΗ
Τα πέτρινα χρόνια για το Λαύριο άρχισαν σιγά-σιγά να υποχωρούν στα μέσα της 10ετίας του ‘90, κυρίως λόγω του ευρηματικού μυαλού των κατοίκων, αλλά και των αιρετών που άλλαξαν ρότα μετατρέποντας την πορεία της πόλης τους, από βιομηχανική σε τουριστική.
Η προσοχή τους στράφηκε στο λιμάνι, που τους έδωσε διέξοδο προς τη νέα πορεία. Όταν το άλλο λιμάνι της αν. Αττικής η Ραφήνα ξόρκιζε το κακό (δεν ήθελε την επέκταση του λιμανιού της) στέλνοντας όλα τα κοντύλια στο λιμάνι του Λαυρίου, οι Λαυριώτες έφτιαχναν το δικό τους.
Το ΕΜΠ ανέλαβε τη Γαλλική εταιρεία αναστηλώνοντας τα κουφάρια της παλιάς δόξας της. Ο δήμος αναπαλαίωνε τα κτίσματα της Ελληνικής εταιρείας, τα νεοκλασικά κτίρια που αφθονούν στη περιοχή και κυρίως φρόντισε ο προαστιακός να τερματίσει στο λιμάνι του Λαυρίου.
Σήμερα το Λαύριο έχοντας αναπτύξει πολλές απ’ τις δυνατότητές του, με πρόβλεψη να αναδείξει ακόμα κι άλλες π.χ. τις πλούσιες στοές, νέες και αρχαίες, ώστε να αποτελέσουν ένα ακόμα τουριστικό αξιοθέατο, αποτελεί καμάρι για τους κατοίκους του και πόλο έλξης τόσο για τους πολλούς επισκέπτες, όσο και τους παραθεριστές και ταξιδιώτες.
Σε λίγα χρόνια το Λαύριο, κυρίως μετά την έλευση του προαστιακού σιδηρόδρομου, αναμένεται να αποτελέσει το ιδανικότερο θέρετρο της αν. Αττικής.
