Τα αποτελέσματα των Εργαστηρίων Συμμετοχικού Σχεδιασμού για τον Πολιτισμό στην Ραφήνα (ΕΜΠ, Οκτώβριος 2018) παρουσίασε την Πέμπτη 10 Ιανουαρίου ενώπιον μεγάλου ακροατηρίου πολιτών της Ραφήνας τόσο όσων έλαβαν μέρος που προηγήθηκαν σε επιλεγμένες ομάδες ανά ημέρα στα εργαστήρια, όσο και πολιτών που εξέφρασαν ενδιαφέρον για το εγχείρημα. Τα Εργαστήρια Συμμετοχικού Σχεδιασμού για τον Πολιτισμό στη Ραφήνα είχαν πραγματοποιηθεί στο χρονικό διάστημα 13-23 Σεπτεμβρίου 2018 στον χώρο του ΚΑΠΗ Ραφήνας.
Βασικοί ομιλητές ήταν οι καθηγητές του Τομέα Πολεοδομίας – Χωροταξίας στο ΕΜΠ Μαρία Μάρκου, Μηνάς Αγγελίδης και Γιώτα Θεοδωρά, με συντονίστρια την δημοσιογράφο κα. Νεφέλη Τζανετάκου.
Το εγχείρημα της Ζωγραφιάς όπως την αποκαλούσαν οι καθηγητές της ομιλητές – σχολιαστές της εργασίας της, εντυπωσίασε την πανεπιστημιακή κοινότητα λόγω της αγάπης για τον τόπο της, τη Ραφήνα και την ανάγκη να προβάλλει την αναγκαιότητα στον συμμετοχικό σχεδιασμό της τοπικής κοινωνίας για την ανάδειξη της Πολιτιστικής Ταυτότητας ενός Τόπου. Ένα πείραμα ουσιαστικά, με την ευχή ν’ αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση, αφού στον οποιοδήποτε έως σήμερα σχεδιασμό σε κάθε τομέα επικρατεί συνήθως η ιδέα ενός τεχνοκράτη άσχετα αν συμφωνεί ή όχι με τις επιθυμίες των τοπικών κοινωνιών.
Τα πορίσματα της έρευνας της κας Γιακοβάκη, που συμμετέχει στο LOCALidY, που πρόκειται για συνέργεια τριών πανεπιστημίων (ΕΚΠΑ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΕΜΠ) και φορέων της έρευνας, με σκοπό τον σχεδιασμό και την υλοποίηση Στρατηγικών Σχεδίων που ξεκινούν από το τοπικό επίπεδο και συνθέτουν δημιουργικά στο περιφερειακό και εθνικό επίπεδο, συνοψίζονται στα ακόλουθα:
Κεντρικό συμπέρασμα της έρευνας είναι το γεγονός ότι η Ραφήνα βρίσκεται σε «μεταίχμιο αλλαγών». Ορισμένα από τα βασικά ζητήματα για το μέλλον της:
- Ραφήνα: Πόλη ή Χωριό;
- Ποια η σχέση της πόλης με το λιμάνι;
- Πως μπορεί να υποστηριχτεί αποτελεσματικά η τοπική οικονομία και η εργασία;
- Ποιες επιλογές μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων της και να εγγυηθούν μία καλύτερη προοπτική;
- Τι άλλαξε μετά την καταστροφική πυρκαγιά του περασμένου καλοκαιριού;
Σε αυτήν την κρίσιμη συγκυρία για τη Ραφήνα, ως συγκριτικό πλεονέκτημα αναγνωρίστηκε εμφατικά ο Πολιτισμός με τις πολιτιστικές δραστηριότητες που εκτυλίσσονται στην πόλη, τα ιστορικά κατάλοιπα στην περιοχή, ορισμένα εκ των οποίων είναι μοναδικά και με το δεδομένο του έντονου ενδιαφέροντος των ίδιων των κατοίκων, παρόλο που οι πολιτιστικές υποδομές είναι ανεπαρκείς.
Η Πολιτιστική Ταυτότητα της Ραφήνας σήμερα, όπως περιεγράφηκε χαρακτηριστικά από τους κατοίκους της, κατέγραψε ανατροπές σε σχέση με τα αναμενόμενα αποτελέσματα:
Βασικά ταυτοτικά στοιχεία, που αναγνωρίστηκαν από όλα τα εργαστήρια (και στα 9) που διενεργήθηκαν, αναδείχθηκαν το Φυσικό Περιβάλλον της περιοχής και το Λιμάνι. Μάλιστα, αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, παρόλο που ήταν εξίσου κυρίαρχα, ελάμβαναν αντίθετο πρόσημο, το πρώτο θετικό, ενώ το δεύτερο αρνητικό. Ως σχετικά σημαντικά χαρακτηριστικά (σε 4-6 εργαστήρια) προκρίνονταν η Ιστορία της περιοχής, η Κοινωνία που την απαρτίζει και η Θάλασσα. Ταυτοτικά χαρακτηριστικά ακόμη αποτελούν ο Τόπος, οι Υποδομές, η Ποιότητα Ζωής, η Μικρασιατική προέλευση του πυρήνα των κατοίκων και άλλα χαρακτηριστικά προκρίνονταν εμφατικά σε λιγότερα εργαστήρια. Τα παραπάνω αποτελούν έκπληξη.
Άρα το εξαίρετο φυσικό περιβάλλον αναδείχθηκε κύριος παράγοντας της ποιότητας ζωής των κατοίκων και συγκριτικό πλεονέκτημα της πόλης. Η κορυφαία αξία που δόθηκε στο στοιχείο αυτό φαίνεται ότι ενισχύθηκε από την φυσική και ανθρωπιστική καταστροφή του καλοκαιριού που μας πέρασε. Γι’ αυτό προτάχθηκε ως κυρίαρχο Όραμα για το Φυσικό Περιβάλλον της Ραφήνας η προστασία των στοιχείων του και ο Στρατηγικός Σχεδιασμός μέσω Αειφόρου και Ήπιας ανάπτυξης. Οι κάτοικοι της Ραφήνας θεωρούν αυτονόητη τη ζωή τους στην πόλη τους με το δεδομένο του όμορφου και υγιούς φυσικού περιβάλλοντος.
Αντίθετα, οι απόψεις για το σήμερα του Λιμανιού της Ραφήνας ήταν ιδιαίτερα αρνητικές. Κυρίαρχο Όραμα των κατοίκων για το Λιμάνι είναι ο περιορισμός του μεγέθους και των λειτουργιών του, το να τεθούν όρια στην ανάπτυξή του, το να συμμετέχει η πόλη στις αποφάσεις γι’ αυτό και να αντιμετωπιστούν οι οχλήσεις που προκαλεί προς την πόλη (ρύπανση, ηχορύπανση, πάρκινγκ κλπ).
Για να λειτουργήσει ουσιαστικά ο Πολιτισμός και η Πολιτιστική Ταυτότητα ως μοχλός ανάπτυξης στην περιοχή, εξυπηρετώντας και το Όραμα των κατοίκων, παράγοντας κλειδί αναδείχθηκε ο Στρατηγικός Σχεδιασμός και η συνεργασία των Συλλογικοτήτων, των Φορέων και των Εγχειρημάτων της περιοχής.
Οι Συλλογικότητες της περιοχής φαίνεται ότι είναι πολλές κι αξιόλογες, παράγοντας το σημαντικό πολιτιστικό έργο – όταν τους δίνεται χώρος μπορούν να ανθίζουν. Η σημασία που δίνεται στην συνεργασία και την αλληλεγγύη πιθανόν επιτάθηκε από το βίωμα της καταστροφικής πυρκαγιάς του καλοκαιριού.
Προτάθηκε τελικά ο Βιώσιμος Σχεδιασμός σε μία συμμετοχική λογική, με ουσιαστικές διαδικασίες Συμμετοχικού Σχεδιασμού, με ενεργοποίηση των Πολιτών, με συνεργασίες μεταξύ των γειτονιών και μεταξύ των συλλογικοτήτων.
Επίσης, μέσα από την διαδικασία που ακολουθήθηκε, εξετάστηκε η δυνατότητα να παρθεί συγκεκριμένη απόφαση, με πολύ θετικά αποτελέσματα. Έγινε πρόταση καθορισμού των στοιχείων της οργάνωσης μίας πολιτιστικής εκδήλωσης, με επιλογή θέματος και μορφής. Όλα τα Εργαστήρια κατέληξαν σε συγκεκριμένη απόφαση για τη θεματολογία, τα χαρακτηριστικά και λοιπές λεπτομέρειες. Προηγήθηκε σαν προτιμότερος τύπος εκδήλωσης το ‘Φεστιβάλ’, με υπερτοπική απεύθυνση και εμβληματικό χαρακτήρα. Στην εκδήλωση αυτήν ενδιέφερε κυρίως να πρωταγωνιστούν οι Συλλογικότητες και οι Νέοι σε ηλικία κάτοικοι, να υπάρχει υποστήριξη από τον Δήμο, υποστήριξη στην εκπαίδευση των πολιτών, να εμπεριέχει σημαντικό οπτικό υλικό, να περιλαμβάνει καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, πολιτιστικές διαδρομές, να παρουσιάζουν θέματα Ειδικοί κ.α.
Τα Εργαστήρια στο τέλος αξιολογήθηκαν από τους συμμετέχοντες και κρίθηκαν πολύ θετικά ως προς την υποστήριξη του Συμμετοχικού Σχεδιασμού και το ενδιαφέρον που παρουσίασαν. Εκδηλώθηκε επίσης μεγάλο ενδιαφέρον για τα αποτελέσματα της έρευνας, καθώς επίσης και για τη συνέχεια, με την υποστήριξη σχετικών πρωτοβουλιών Συμμετοχικού Σχεδιασμού στην πόλη.
