Επιμέλεια Έφη Αλεβίζου
Ήταν ημέρα αγοράς στους δρόμους της Γκερνίκα όταν οι καμπάνες της εκκλησίας της Σάντα Μαρία σήμανε συναγερμός εκείνο το απόγευμα του 1937. Άνθρωποι από τις γύρω πλαγιές κατέκλυσαν την πλατεία της πόλης. «Κάθε Δευτέρα ήταν πανηγύρι στη Γκερνίκα», λέει ο José Monasterio, αυτόπτης μάρτυρας του βομβαρδισμού.
«Επιτέθηκαν όταν υπήρχε πολύς κόσμος εκεί. Και ήξεραν πότε οι βομβαρδισμοί τους θα σκότωναν τους περισσότερους. Όταν κυκλοφορούσαν περισσότεροι άνθρωποι, περισσότεροι άνθρωποι θα πέθαιναν» εξηγεί ο Χοσέ Μοναστέριο.
Για πάνω από τρεις ώρες, είκοσι πέντε ή περισσότερα από τα καλύτερα εξοπλισμένα βομβαρδιστικά της Γερμανίας, συνοδευόμενα από τουλάχιστον είκοσι ακόμη μαχητικά Messerschmitt και Fiat, έριξαν εκατό χιλιάδες κιλά βόμβες υψηλής εκρηκτικότητας καθώς και εμπρηστικές βόμβες στο χωριό, γκρεμίζοντάς το αργά και συστηματικά σε ερείπια.
«Κρυβόμασταν στα καταφύγια και προσευχόμασταν. Το μόνο που σκεφτόμουν ήταν να το σκάσω, ήμουν τόσο φοβισμένη. Δεν σκέφτηκα τους γονείς μου, τη μητέρα μου, το σπίτι, τίποτα. Μόνο τη φυγή. Γιατί κατά τη διάρκεια αυτών των τρεισήμισι ωρών, νόμιζα ότι θα πέθαινα» λέει η αυτόπτης μάρτυρας Luis Aurtenetxea.
Δείτε το βίντεο
Το εβδομήντα τοις εκατό της πόλης καταστράφηκε
Όσοι προσπαθούσαν να διαφύγουν, κόβονταν από τα πολυβόλα των μαχητικών αεροσκαφών που τους βομβάρδιζαν. «Συνέχισαν να πηγαίνουν μπρος-πίσω, άλλοτε σε μακρά γραμμή, άλλοτε σε στενό σχηματισμό. Ήταν σαν να εξασκούνταν σε νέες κινήσεις. Πρέπει να έριξαν χιλιάδες σφαίρες» λέει μία άλλη αυτόπτης μάρτυρας Juan Guezureya. Οι πυρκαγιές που κατέκλυσαν την πόλη έκαιγαν για τρεις ημέρες. Το εβδομήντα τοις εκατό της πόλης καταστράφηκε. Δεκαέξι εκατοντάδες πολίτες – το ένα τρίτο του πληθυσμού – σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν.
Η είδηση του βομβαρδισμού εξαπλώθηκε σαν πυρκαγιά. Οι εθνικιστές αρνήθηκαν αμέσως οποιαδήποτε ανάμειξη, όπως και οι Γερμανοί. Αλλά λίγοι ξεγελάστηκαν από τις διαμαρτυρίες αθωότητας του Φράνκο. Μπροστά στη διεθνή κατακραυγή για το μακελειό, ο Φον Ριχτχόφεν ισχυρίστηκε δημοσίως ότι ο στόχος ήταν μια γέφυρα πάνω από τον ποταμό Mundaca στην άκρη της πόλης, η οποία επιλέχθηκε για να αποκόψει τα δημοκρατικά στρατεύματα που διέφευγαν.
Αλλά παρόλο που η Λεγεώνα Κόνδορας αποτελούνταν από τους καλύτερους αεροπόρους και αεροπλάνα της αναπτυσσόμενης πολεμικής μηχανής του Χίτλερ, δεν σημειώθηκε ούτε ένα χτύπημα στον υποτιθέμενο στόχο, ούτε στον σιδηροδρομικό σταθμό, ούτε στο κοντινό εργοστάσιο παραγωγής μικρών όπλων.
Η Γκερνίκα μετά τον βομβαρδισμό το 1937
Η Γκερνίκα είναι η πολιτιστική πρωτεύουσα των Βάσκων, έδρα της μακραίωνης ανεξαρτησίας και των δημοκρατικών ιδεωδών τους. Δεν έχει καμία στρατηγική αξία ως στρατιωτικός στόχος. Ωστόσο, λίγο καιρό αργότερα, αποκαλύφθηκε μια μυστική έκθεση προς το Βερολίνο, στην οποία ο Φον Ριχτχόφεν ανέφερε: «…η συγκεντρωτική επίθεση στη Γκερνίκα ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία», καθιστώντας σαφή την αμφίβολη πρόθεση της αποστολής: Η ολομέτωπη αεροπορική επίθεση είχε διαταχθεί για λογαριασμό του Φράνκο για να κάμψει τη σθεναρή αντίσταση των Βάσκων στις εθνικιστικές δυνάμεις.
Η Γκερνίκα είχε χρησιμεύσει ως πεδίο δοκιμών για μια νέα στρατιωτική τακτική των Ναζί – ο γενικός βομβαρδισμός ενός άμαχου πληθυσμού για την αποθάρρυνση του εχθρού. Ήταν ένα αλόγιστο, ανθρωπογενές ολοκαύτωμα.
Σημείωση: Στις 12 Μαΐου 1999, οι New York Times ανέφεραν ότι, μετά από εξήντα ένα χρόνια, σε μια δήλωση που υιοθετήθηκε στις 24 Απριλίου 1999, το γερμανικό κοινοβούλιο ζήτησε επίσημα συγγνώμη από τους πολίτες της Γκερνίκα για το ρόλο που έπαιξε η Λεγεώνα Κόνδορας στο βομβαρδισμό της πόλης. Η γερμανική κυβέρνηση συμφώνησε επίσης να αλλάξει τα ονόματα ορισμένων γερμανικών στρατιωτικών στρατοπέδων που έφεραν τα ονόματα των μελών της Λεγεώνας Κόνδορα. Αντίθετα, η ισπανική κυβέρνηση δεν ζήτησε ποτέ επίσημα συγγνώμη από την πόλη για τον όποιο ρόλο της στον βομβαρδισμό.
Η Γκερνίκα του Πικάσο εξιστορεί την τραγωδία
Αναμφισβήτητα το πιο διάσημο έργο του Πικάσο, η Γκερνίκα είναι σίγουρα η πιο ισχυρή πολιτική του δήλωση, που ζωγραφίστηκε ως άμεση αντίδραση στην καταστροφική πρακτική των ναζί να βομβαρδίζουν περιστασιακά τη βασκική πόλη Γκερνίκα κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου πολέμου.
Η Γκερνίκα απέκτησε μνημειακή υπόσταση, αποτελώντας μια διαρκή υπενθύμιση των τραγωδιών του πολέμου, ένα αντιπολεμικό σύμβολο και μια ενσάρκωση της ειρήνης. Με την ολοκλήρωσή της, η Γκερνίκα εκτέθηκε σε όλο τον κόσμο σε μια σύντομη περιοδεία, και έγινε διάσημη και ευρέως αναγνωρισμένη. Η περιοδεία αυτή συνέβαλε στο να γνωρίσει ο κόσμος τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο.
Η απόρριψη του χρώματος εντείνει το δράμα
Το έργο αυτό θεωρείται ως ένα κράμα ποιμενικού και επικού στυλ. Η απόρριψη του χρώματος εντείνει το δράμα, παράγοντας μια ποιότητα ρεπορτάζ όπως σε μια φωτογραφική καταγραφή. Η Γκερνίκα είναι μπλε, μαύρη και άσπρη, ύψους 3,5 μέτρων και πλάτους 7,8 μέτρων, ένας καμβάς σε μέγεθος τοιχογραφίας ζωγραφισμένος με λάδι. Αυτόν τον πίνακα μπορεί να τον δει κανείς στο Μουσείο Reina Sofia της Μαδρίτης.
Οι ερμηνείες της Γκερνίκα ποικίλλουν ευρέως και αντιφάσκουν μεταξύ τους. Αυτό επεκτείνεται, για παράδειγμα, στα δύο κυρίαρχα στοιχεία της τοιχογραφίας: Τον ταύρο και το άλογο. Η ιστορικός τέχνης Patricia Failing δήλωσε: «Ο ταύρος και το άλογο είναι σημαντικοί χαρακτήρες στην ισπανική κουλτούρα. Ο ίδιος ο Πικάσο σίγουρα χρησιμοποίησε αυτούς τους χαρακτήρες για να παίξει πολλούς διαφορετικούς ρόλους με την πάροδο του χρόνου. Αυτό έχει καταστήσει το έργο της ερμηνείας της συγκεκριμένης σημασίας του ταύρου και του αλόγου πολύ δύσκολο. Η σχέση τους είναι ένα είδος μπαλέτου που σχεδιάστηκε με διάφορους τρόπους κατά τη διάρκεια της καριέρας του Πικάσο».
Ορισμένοι κριτικοί προειδοποιούν να μην εμπιστευτούμε το πολιτικό μήνυμα της Γκερνίκα. Για παράδειγμα, ο αφηνιασμένος ταύρος, ένα σημαντικό μοτίβο καταστροφής εδώ, έχει στο παρελθόν εμφανιστεί, είτε ως ταύρος είτε ως Μινώταυρος, ως το «εγώ» του Πικάσο. Ωστόσο, στην προκειμένη περίπτωση ο ταύρος αντιπροσωπεύει μάλλον την επέλαση του φασισμού. Ο Πικάσο είπε ότι σήμαινε κτηνωδία και σκοτάδι. Δήλωσε επίσης ότι το άλογο αντιπροσώπευε τον λαό της Γκερνίκα.
