Τα ξημερώματα της 14ης Αυγούστου 1954 ο Νίκος Πλουμπίδης οδηγείται στο εκτελεστικό απόσπασμα από το μετεμφυλιακό κράτος. Πρωθυπουργός τότε ο Αλέξανδρος Παπάγος. Στην Αγία Μαρίνα στο Δαφνί, ο Νίκος Πλουμπίδης στέκεται απέναντι στους εκτελεστές του, αρνείται να του δέσουν τα μάτια, ορκίζεται την πίστη του στο ΚΚΕ και τραγουδά τη Διεθνή. Οι εφημερίδες γράφουν ότι στον Βασιλικό Επίτροπο που τον ρωτά εάν έχει να πει κάτι να δηλώσει πριν την εκτέλεση απαντά: «Αφήκα ένα τίμιο όνομα στο παιδί μου. Αγωνίστηκα για τον λαό».
Η εκτέλεση του Νίκου Πλουμπίδη, έμεινε στην Ιστορία ως ένα δείγμα εκδίκησης του καθεστώτος απέναντι στους κομμουνιστές αλλά και ως κηλίδα προδοσίας, ενώ ο ίδιος έχει αναδειχθεί ως μία από τις ηρωικές και ταυτόχρονα τραγικές μορφές του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος.
Ο Νίκος Πλουμπίδης καταδικάστηκε ως κατάσκοπος με βάση τον μεταξικό Α.Ν. 375/1936 και εντάσσεται στον μεγάλο κύκλο δικών όπου τα στελέχη του ΚΚΕ δεν διώκονταν πια με τον ΑΝ 509 / 1947, τον νόμο με τον οποίο έγιναν οι περισσότερες εκτελέσεις του Εμφυλίου, αλλά ως «κατάσκοποι», κατηγορία με ιδιαίτερη ηθική απαξία. Θυμίζουμε ότι με βάση τον ΑΝ 375 εκτελέστηκε στις 31 Μαρτίου 1952 ο Νίκος Μπελογιάννης και οι σύντροφοί του.
Όμως, η φόρτιση που ακόμη και σήμερα ακολουθεί την εκτέλεση του Νίκου Πλουμπίδι, του «Μπάρμπα» όπως το ψευδώνυμο που είχε ως παράνομος στον μηχανισμό του ΚΚΕ, ήταν ότι εκτελέστηκε από το μετεμφυλιακό καθεστώς την ώρα που το ίδιο του το κόμμα τον είχε αποκηρύξει ως προδότη και συνεργάτη της Ασφάλειας.
Η αποκήρυξη αυτή αποτύπωνε ένα ιδιότυπο καθεστώς καχυποψίας, μέσα στις συνθήκες της μετεμφυλιακής ήττας, σε ένα κόμμα που αρκετές φορές επέλεξε να θεωρήσει ότι εάν υπήρξαν λάθη ή αποστασιοποιήσεις από την επίσημη γραμμή, αυτό ήταν ένδειξη προδοσίας ή ότι κάποιος ήταν «χαφιές». Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση αποκήρυξης είχε προηγηθεί του εμφυλίου και ήταν αυτή του Άρη Βελουχιώτη στον Ιούνιο του 1945. Ακόμη και ο Γιώργης Σιάντος, θα κατηγορηθεί μετά τον θάνατό του από τον Νίκο Ζαχαριάδη ότι ήταν «πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις».
Ο ίδιος ο Πλουμπίδης αναγνωρίζοντας ότι στις προθέσεις των διωκτών του ήταν να εκμεταλλευτούν την αποκήρυξή του για να χτυπήσουν το κομμουνιστικό κόμμα – που προσπαθούσε να ανακάμψει μετά την ήττα του εμφυλίου, τις διώξεις και τις φυλακίσεις των αγωνιστών του – δεν άφησε ούτε μία αιχμή απέναντι στους συντρόφους του που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τον μηχανισμό προπαγάνδας.
Η πορεία του Νίκου Πλουμπίδη
Γεννημένος στα Λαγκάδια Γορτυνίας τον Δεκέμβριο του 1902 φοίτησε στο Διδασκαλείου του Πύργου και το 1924 διορίστηκε ως δάσκαλος. Την περίοδο του Μεσοπολέμου οργανώνεται στο ΚΚΕ και αναλαμβάνει ενεργό συνδικαλιστική δράση για την οποία υφίσταται συνέπειες. Από το 1926 είναι μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ ενώ μετά από την επιστροφή του από τη Μόσχα το 1935 θα αρχίσει τη μακρά διαδρομή του στην παρανομία κατά τη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας.
Τον Μάιο του 1939 συλλαμβάνεται και παραδίδεται στους κατακτητές όπως και οι άλλοι κρατούμενοι κομμουνιστές, αλλά κατορθώνει να αποδράσει από την Τρίπολη τον Φεβρουάριο του 1942. Πρωτοστατεί στην ένοπλη αντίσταση στην Αθήνα και μετά κατά τη διάρκεια του εμφυλίου ανέλαβε την καθοδήγηση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ με το ψευδώνυμο «Μπάρμπας».
Είναι από τους βασικούς οργανωτές της μεγάλης διαδήλωσης που οργάνωσε το ΕΑΜ στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1943 και η οποία απέτρεψε την πολιτική επιστράτευση ελλήνων για να εργαστούν στη Γερμανία, κινητοποίηση που θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις – κινητοποιήσεις πολιτικής ανυπακοής σε ολόκληρη την γερμανοκρατούμενη Ευρώπη.
Μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου ανέλαβε επικεφαλής της παράνομης κομματικής οργάνωσης στο εσωτερικό.
Είχε συνεργασία με τον Μπελογιάννη με τον οποίον ξεκίνησαν τις προσπάθειες για την επιστροφή του κόμματος στην νομιμότητα, ενώ συμμετείχε ενεργά στην ίδρυση της ΕΔΑ το 1951, αν και οι διαφωνίες στο εσωτερικό του κόμματος για τις κινήσεις του νέου σχηματισμού ήταν έντονες.
Ο ίδιος είχε στείλει δημόσια επιστολή όταν γινόταν οι δίκες του Μπελογιάννη και των συγκατηγορούμενών του στην οποία δήλωνε έτοιμος να παραδοθεί στις Αρχές εάν μετατρεπόταν η καταδίκη της θανατικής ποινής για τους συντρόφους του. Η ηγεσία του κόμματος κατήγγειλε ως πλαστή την επιστολή ενώ είχε αρχίσει ήδη να ζητά από τα στελέχη να γράψουν ό,τι ξέρουν για τον Πλουμπίδη.
Όλα αυτά αποτύπωναν ένα ιδιαίτερο κλίμα που επικρατούσε τότε εντός του ΚΚΕ και εντός του παράνομου μηχανισμού. Με την ηγεσία του ΚΚΕ να βρίσκεται εκτός Ελλάδας και τα τμήματα του μηχανισμού που είχαν απομείνει στην Ελλάδα και ιδίως στην Αθήνα να προσπαθούν να λειτουργήσουν ως «ιμάντες μεταβίβασης» της γραμμής σε σχηματισμούς που προσπαθούσαν να λειτουργήσουν νόμιμα, όπως η ΕΔΑ, με την Ασφάλεια να διαμορφώνει έναν ασφυκτικό κλοιό που οδηγούσε και σε «θεαματικές» συλλήψεις όπως αυτή του Μπελογιάννη, το κλίμα καχυποψίας γινόταν πιο έντονο και αυτό οδηγούσε στην εύκολη αποδοση της κατηγορίας του «χαφιέ».
Η επιστολή Πλουμπίδη προς τούς δικηγόρους τού Μπελογιάννη με την οποία δηλώνει ότι αυτός είναι ο καθοδηγητής του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ και υπόσχεται να παρουσιαστεί στις Αρχές εάν «μετατραπούν οι θανατικές καταδίκες» του Μπελογιάννη
Η σύλληψη και η δίκη
Στις 25 Νοεμβρίου 1952 συνελήφθη στον Κολωνό από την Αστυνομία και μετά την ανάκρισή του μεταφέρθηκε στο σανατόριο «Σωτηρία», επειδή ήταν βαριά άρρωστος από φυματίωση και νεφρίτιδα. Η κατηγορία εναντίον του ήταν ότι είναι κατάσκοπος και εχθρός της πατρίδας. Δύο ημέρες αργότερα, με εντολή του εξόριστου γενικού γραμματέα του ΚΚΕ Νίκου Ζαχαριάδη μεταδόθηκε από τον ραδιοσταθμό της «Ελεύθερης Ελλάδας», που έδρευε στο Βουκουρέστι, ανακοίνωση του κόμματος, με την οποία καταγγελλόταν ως πράκτορας της Ασφάλειας.
Στην περίπτωση του Πλουμπίδη έχει ενδιαφέρον ότι την αποκήρυξή του από το ΚΚΕ ακολούθησε μια προσπάθεια από των κρατικών υπηρεσιών να παρουσιάσουν τον Πλουμπίδη ως αυτό που επιτέλους θα κατήγγειλε τον Ζαχαριάδη από το εσωτερικό του ΚΚΕ. Η Ασφάλεια μάλιστα μετά τη σύλληψή του θα κάνει «διαρροές» στον Τύπο ότι επίκειντο αποκαλύψεις επιβαρυντικές για τον Ζαχαριάδη. Θα προσπαθήσει μάλιστα η Ασφάλεια να «σπείρει» και δημοσιεύματα που εμφάνιζαν τον Πλουμπίδη να ασκεί κριτική στο ΚΚΕ, μέχρι του σημείου της εμφάνισης χαλκευμένης συνέντευξής του.
Η δίκη του Νίκου Πλουμπίδη άρχισε στις 24 Ιουλίου 1953 στο Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών. Οι επιθέσεις του κόμματος εναντίον του συνεχίζονταν με αμείωτη ένταση. Στις 27 Ιουλίου, ο ραδιοσταθμός της «Ελεύθερης Ελλάδας» τον κατηγόρησε ότι ήταν αυτός που πρόδωσε τον Μπελογιάννη. Ο ίδιος δεν επέτρεψε να αμφισβητηθεί η αφοσίωση του στο κόμμα και στην ηγεσία του. «Ο Ζαχαριάδης είναι ο αρχηγός του Κόμματός μου. Για να με πει πράκτορα θα έχει τους λόγους του. Εγώ μόνο σε Συνέδριο θα μπορούσα να ζητήσω διευκρινίσεις».
Σε επιστολή που στέλνει για να απαντήσει στα διάφορα χαλκευμένα δημοσιεύματα σε βάρος του γράφει χαρακτηριστικά:
«Εις απάντησιν δηλώνω τα ακόλουθα:
1) Το ΚΚΕ είναι τόσο ισχυρό, ώστε δεν μπορεί να το διασπάσει κανείς.
2) Δεν φοβάται τις αποκαλύψεις κανενός είδους προδότη γιατί οι σκοποί και οι επιδιώξεις του είναι καθαρές σαν κρύσταλλο.
3) Δεν με χωρίζει καμμιά διαφορά με την ηγεσία του κόμματός μου.
Η ανακοίνωσι του κόμματος περί αποκηρύξεώς μου είχε σκοπό να προφυλάξη το κόμμα από έναν υποτιθέμενο εχθρό και οφείλεται σε σφαλερές ενδείξεις και υποβολιμαίες πληροφορίες.
Πάντως πιστεύω ότι το κόμμα θα επανεξετάση εν καιρώ το ζήτημα. Η απόφασι του κόμματος, οποιαδήπτε κι αν είναι, θα είναι για μένα σεβαστή.
5) Δεν είμαι προδότης αλλά ήμουν, είμαι και θα είμαι πιστός στο κόμμα».
Στη δίκη διεξήχθη ο εξής διάλογος με τον Πρόεδρο του Στρατοδικείου:
Πλουμπίδης: Δεν δικάζετε άτομα, δικάζετε το ΚΚΕ.
Πρόεδρος: Σε θεωρούν προδότη.
Πλουμπίδης: Θέλουν να προστατεύσουν το Κόμμα από έναν υποτιθέμενο εχθρό.
Τελικά, στις 3 Αυγούστου 1953, ο Νίκος Πλουμπίδης καταδικάσθηκε «δις εις θάνατον». Σε θάνατο, αλλ’ ερήμην, καταδικάστηκαν και οι Νίκος Ζαχαριάδης, Γιώργος Βοντίτσιος (Γούσιας), Βασίλης Μπαρτζώτας κ.ά.
Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα διεμήφθη ο εξής διάλογος με τον Βασιλικό Επίτροπο του Στρατοδικείου
Επίτροπος: Έχεις να εκφράσεις καμιά επιθυμία;
Πλουμπίδης: Θέλω μόνο να πω ότι υπήρξα τίμιος αγωνιστής.
Επίτροπος: Δεν έχεις δίκιο. Οι πράξεις σου δεν υπήρξαν τίμιες.
Πλουμπίδης: Αφήνω τίμιο όνομα με τον τρόπο μου.
Επίτροπος: Καταλαβαίνω τι θέλεις να πεις. Απευθύνεσαι προς άλλους, οι οποίοι, όμως, σε λάσπωσαν.
Πλουμπίδης: Δεν πειράζει. Ο Ζαχαριάδης είναι ο πραγματικός αρχηγός μου. Τον υπακούω και τώρα.
Το 1958, μετά την αλλαγή της γραμμής και ηγεσίας, το ΚΚΕ αποκατέστησε πολιτικά τον Νίκο Πλουμπίδη, διαβεβαιώνοντας ότι δεν υπήρχε κανένα στοιχείο που να στηρίζει την κατηγορία του προβοκάτορα και του χαφιέ.
