Ο 7χρονος Βατίστας, μαθητής στο φάσμα του αυτισμού υψηλής λειτουργικότητας, ένα χαρισματικό και φωτεινό παιδί, δεν περνάει πια το διάλειμμα μόνος του στην άκρη της σχολικής αυλής, αλλά παίζει με τους συμμαθητές του όπως όλα τα άλλα παιδιά. Και αυτό το πέτυχε με τη βοήθεια της παράλληλης στήριξης, τον εκπαιδευτικό δηλαδή που είναι μαζί του, τον στηρίζει και τον κατευθύνει καθημερινά. Στο διάλειμμα οι συμμαθητές του τον αναζητούν, το ίδιο κι εκείνος – και χαίρεται ιδιαίτερα όταν συμβαίνει αυτό. Ωστόσο, χρειάζεται καθοδήγηση για να μάθει πώς μπορεί να το ζητήσει από τους συμμαθητές του. Παλαιότερα, μόνος του στην αυλή, κυνηγούσε τα περιστέρια, γιατί αυτά τον έκαναν να αισθάνεται πραγματικά ελεύθερος.
Βοήθεια, ασφάλεια αλλά και ανεξαρτησία
«Η κοινωνικοποίηση είναι το πιο δύσκολο κομμάτι» λέει η μητέρα του, Μαρία Βάσκου. «Με τους ενηλίκους το παιδί έχει άριστη επικοινωνία – τα ενδιαφέροντά του είναι κυρίως ενηλίκων. Ασχολείται πολύ με μηχανήματα, υπολογιστές, ηλεκτρονικά και ηλεκτρολογικά. Με συνομηλίκους του, όμως, συνήθως δυσκολεύεται. Δεν συμμετέχει εύκολα σε ένα ομαδικό παιχνίδι αν δεν τον βοηθήσει η «παράλληλη στήριξη», αν δεν είναι εκεί να τον καθοδηγήσει. Τη χρειάζεται, επίσης, και μέσα στην τάξη για να μπορέσει να συγκεντρωθεί, αν διασπαστεί η προσοχή του θα τον βοηθήσει να επανέλθει – ο μικρός έχει και χαρακτηριστικά ΔΕΠΥ (Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας). Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι θα είναι συνέχεια πάνω από το κεφάλι του, πως θα λειτουργεί σαν πατερίτσα. Γιατί θέλουμε μεν τα παιδιά μας να νιώθουν ασφάλεια, να αισθάνονται ότι έχουν κάποιον να απευθυνθούν όταν χρειαστούν βοήθεια, αλλά ταυτόχρονα, με τη βοήθεια της παράλληλης στήριξης, χτίζουν σιγά-σιγά την ανεξαρτησία τους».
Πολύτιμη η παράλληλη στήριξη
Από τα 3 του, όταν ο Βατίστας διαγνώστηκε με Asperger, πέρασε από επιτροπή και από τότε που πήγε στο νηπιαγωγείο δέχεται παράλληλη στήριξη. «Μας είναι απαραίτητη. Αν δεν την πάρει τώρα, στα πρώτα χρόνια, μετά θα γίνει ένα παιδί επιδόματος. Ξέρετε φαντάζομαι πως τα παιδιά με Asperger νοητικά δεν έχουν απολύτως κανένα πρόβλημα. Στα μαθήματα ο γιος μου λειτουργεί όπως και οι συμμαθητές του – κάποιες φορές μάλιστα και πιο γρήγορα από κάποια παιδιά». Ο ρόλος τόσο των άλλων γονέων όσο και των δασκάλων είναι καθοριστικός και για τη στάση των άλλων παιδιών απέναντί του. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι δασκάλες, όπως αφηγείται η κυρία Βάσκου, «λένε στα παιδιά: ο Βατίστας δεν ξέρει ποδόσφαιρο αλλά ξέρει από υπολογιστές. Ελάτε να σας μάθει εκείνος αυτά που ξέρει και εσείς να του δείξετε ποδόσφαιρο. Μέχρι στιγμής δεν έχω κανένα παράπονο».
Τα προβλήματα στην ειδική αγωγή
Η παράλληλη στήριξη είναι πολύτιμη. Οταν γίνεται σωστά. Γιατί τόσο οι μητέρες αλλά και οι ειδικοί με τους οποίους μίλησε «Το Βήμα» επέμειναν στην αναγκαιότητα να γίνεται από κάποιον ειδικευμένο εκπαιδευτικό. Γιατί, όπως υποστηρίζουν, δεν αρκεί ένα σεμινάριο 30 ωρών. Επίσης είναι σημαντικό να μην αλλάζει συνεχώς ο επιφορτισμένος με αυτήν εκπαιδευτικός. Μια ακόμα πλευρά, θεωρητική, θίγει η ψυχολόγος Μαρία Ηλιοπούλου, πρόεδρος του Ελληνικού Συλλόγου για το Σύνδρομο Asperger, οποία και συμμετέχει στην επιτροπή του υπουργείου Παιδείας για την αναδιοργάνωση της Ειδικής Αγωγής. Πρόκειται βέβαια για έναν ταλαιπωρημένο θεσμό, με τις ελλείψεις στα σχολεία της χώρας διαρκείς και τις καταγγελίες γονέων με προβλήματα ειδικής αγωγής συνεχόμενες, παρά τα εκατομμύρια ευρώ που έχουν δοθεί κατά καιρούς για τη στήριξη της ειδικής αγωγής στη χώρα μας.
Σκοπός η συμπερίληψη
«Εκτός από τα διαδικαστικά ζητήματα, το βασικό θέμα της παράλληλης στήριξης είναι ακριβώς πως είναι παράλληλη, δηλαδή ουσιαστικά δυο κόσμοι που δεν συναντώνται. Σκοπός είναι η συμπερίληψη, τα παιδιά δηλαδή που είναι σε θέση να σταθούν σε ένα «κανονικό», και όχι ειδικό σχολείο, να μάθουν να λειτουργούν μέσα στους ρυθμούς της τάξης και η τάξη να μάθει να αποδέχεται και να συμπεριλαμβάνει το παιδί με τις ιδιαιτερότητές του. Ο κατάλληλος ρόλος και όρος, λοιπόν, είναι «συνεκπαίδευση». Συνεκπαίδευση σημαίνει ότι στην τάξη υπάρχει ένας δεύτερος δάσκαλος, ειδικά εκπαιδευμένος παιδαγωγός, για τις περιπτώσεις των παιδιών που έχουν ειδικές δυσκολίες (δυσλεξία, υπερκινητικότητα, αυτισμό), ο οποίος συντονίζεται και συλλειτουργεί με τον δάσκαλο της τάξης ώστε να συνεκπαιδεύσουν όλα τα παιδιά». Με βάση και τη δική της εμπειρία, η κυρία Ηλιοπούλου αναφέρεται στη δυσκολία που αντιμετωπίζει ένα παιδί με Asperger όταν μετά το Λύκειο μπαίνει στην ανώτατη εκπαίδευση. Εκεί σταματά η στήριξη. Αναφέρεται στις δυσκολίες – επικοινωνιακές κυρίως – που αντιμετωπίζουν, όπως ο γιος της ο οποίος αποφοίτησε από τη σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών του ΕΜΠ. Παράλληλα αναφέρει ένα δίκτυο πανεπιστημίων, στο οποίο συμμετέχει και ο σύλλογός τους, που εργάζεται για να γίνουν τα ΑΕΙ φιλικά προς τον αυτισμό. Σε αυτό συμμετέχουν, μέχρι στιγμής, τα Πανεπιστήμια Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Χαροκόπειο και το Πολυτεχνείο Κρήτης.
Οι δυσκολίες στα ειδικά σχολεία
Οι δύσκολες περιπτώσεις παιδιών με πιο σύνθετα εκπαιδευτικά προβλήματα και χαμηλή λειτουργικότητα φοιτούν στα ειδικά σχολεία. Ο 8χρονος γιος της Βερίνας Βέρτη είναι μαθητής δευτέρας δημοτικού του 10ου ειδικού σχολείου (στεγάζεται στο Μαράσλειο). Στο σχολείο φοιτούν περίπου 50 παιδιά και τα βασικά προβλήματα, όπως μας εξηγεί, αφορούν το κτιριακό (παλιό κτίριο με πολλά ζητήματα). Δεν είναι μόνο αυτό. «Ενα ειδικό σχολείο χρειάζεται χώρους. Αν ήταν 10-15 παιδιά, θα μπορούσε π.χ. να δημιουργηθεί αίθουσα αισθητικής ολοκλήρωσης (που είναι απαραίτητη αλλά δεν υπάρχει). Σε σχέση με το ανθρώπινο δυναμικό τα πράγματα είναι αρκετά καλά, οι δάσκαλοι είναι καλοί και φιλότιμοι, έχει προσληφθεί τα τελευταία χρόνια αρκετό βοηθητικό προσωπικό. Αλλά το να έχεις τόσα πολλά παιδιά κάνει κακό στην εκπαίδευσή τους. Από έναν αριθμό και μετά παύει ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας και γίνεται φύλαξη. Είναι εντυπωσιακό με πόσα πράγματα έρχεσαι αντιμέτωπος σαν γονέας παιδιού στην ειδική αγωγή» εξομολογείται. «Κάθε βήμα είναι και ένα πρόβλημα που θα πρέπει να αντιμετωπίσεις και δεν έχεις κανέναν να σε συμβουλεύσει. Νομίζεις ότι υπάρχει ένα σύστημα που σε περιμένει. Αυτό δεν είναι αλήθεια. Είναι όλα μάχη, αγώνας, κάτι δύσκολο που απαιτεί, εκτός από χρήματα, πάρα πολλή ενέργεια και χρόνο. Κι αν είσαι τυχερός, θα σου τύχει κάτι στρωτό. Αλλά σε κανέναν δεν είναι όλα στρωτά. Οι γονείς στις δικές μας περιπτώσεις είναι πάρα πολύ εξουθενωμένοι».
Ετοιμάζεται νέο θεσμικό πλαίσιο
Στην ανάγκη να δημιουργηθεί ένα νέο, σύγχρονο θεσμικό πλαίσιο για την ειδική αγωγή ο υπουργός Παιδείας Κυριάκος Πιερρακάκης αναφέρεται σε κάθε ευκαιρία. Σύμφωνα με πληροφορίες, οι συζητήσεις και η επεξεργασία του νέου θεσμικού πλαισίου βρίσκονται σε εξέλιξη, χωρίς ωστόσο να είναι ακόμα γνωστό το χρονικό πλαίσιο.
Για να έχουμε μια εικόνα του τοπίου στην Ειδική Αγωγή παραθέτουμε μερικούς αριθμούς:
• Οι εκπαιδευτικοί που υπηρετούν σήμερα στην παράλληλη στήριξη (χωρίς να υπολογίσουμε το ειδικό βοηθητικό προσωπικό) είναι περίπου 14.500.
• Οι σχολικές μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης που λειτουργούν στη χώρα μας είναι 482: 126 νηπιαγωγεία, 184 Δημοτικά Σχολεία, 12 Γυμνάσια και Λύκεια, 65 Ενιαία Ειδικά Επαγγελματικά Γυμνάσια-Λύκεια (ΕΝΕΕΓΥΛ) και 95 Εργαστήρια Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΕΕΕΚ).
• Σε αυτές τις σχολικές μονάδες Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης τη φετινή σχολική χρονιά φοιτούν περίπου 14.400 μαθητές, ενώ οι εκπαιδευτικοί, το ειδικό εκπαιδευτικό προσωπικό και το ειδικό βοηθητικό προσωπικό που υπηρετεί σε αυτές υπολογίζεται σε περίπου 8.500.
• Τη φετινή χρονιά προσλήφθηκαν ως αναπληρωτές περίπου 25.000 εκπαιδευτικοί και βοηθητικό προσωπικό στην Ειδική Αγωγή.
