Σε μια εποχή αλλαγών, ανάμεσα σε αβέβαιες ελπίδες και ανήσυχα βλέμματα προς το μέλλον, μια αρχαιολογική ανασκαφή προσπαθεί να στεριώσει στην πόλη της Ραφήνας. Πρόκειται βέβαια για την Πλατεία Ταχυδρομείου, αυτή τη μικρή και μέχρι πρότινως αφανή πλατεία πάνω από το λιμάνι, λίγα μέτρα από το κέντρο, που κρύβει ωστόσο στα σπλάχνα της κάτι πολυτιμότερο απ’ όσο θα μπορούσε να φανταστεί ο ανυποψίαστος περαστικός: το τελευταίο τμήμα ενός άλλοτε ακμαίου πρωτοελλαδικού οικισμού του 2500 π.Χ., όλα σχεδόν τα κατάλοιπα του οποίου έσβησαν μες την ανάπτυξη του σύγχρονου οικισμού.
Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος της Πλατείας Ταχυδρομείου κάνει μια έκκληση προς όλους τους δημότες που περνώντας καθημερινά μπροστά του δε στέκονται να ρίξουν μια ματιά: ζητά την ευκαιρία να τους προσφέρει τα μυστικά του.
Το 1951, ο αρχαιολόγος Δ. Θεοχάρης έρχεται πρώτος να σκιαγραφήσει το προϊστορικό παρελθόν της Ραφήνας. Η εποχή είναι ιδανική, οι εκσκαφικές εργασίες των Γερμανών κατακτητών κατά τη διάρκεια της Κατοχής για την κατασκευή οχυρωματικών έργων έχουν φέρει στο φως ένα τεράστιο πλήθος κεραμεικών οστράκων, εργαλείων από οψιανό και λίθο που κείτονται διασκορπισμένα στην “τούμπα” ακριβώς πάνω από το λιμάνι. Όλα μιλούν για ένα σημαντικό οικισμό των πρωτοελλαδικών και μυκηναϊκών χρόνων που τις επόμενες χρονιές έμελλε να έρθει τμηματικά στο φως.
Ένας κεντρικός δρόμος, με στοιχισμένες γύρω του οικίες. Η καθεμιά τους με την εστία της, τα αγγεία του νοικοκυριού, τα πέτρινα κατώφλια και τις ιδιαιτερότητές της. Στο πλάι τους το τείχος του οικισμού, ικανό να τον προφυλάξει από τις επιδρομές από ξηράς. Τα ευρήματα που περισυλλέγονται υπόσχονταν πολλές ακόμα εκπλήξεις, σε συνδυασμό με τα χαλκουργεία της ίδιας εποχής που εντοπίστηκαν πιο κοντά στη θάλασσα.
Η ανασκαφή εκείνη δεν έμελλε ωστόσο να φτάσει στο τέλος της, και σύντομα απέμεινε βουβός ερειπιώνας, όπου για χρόνια έπαιζαν τα παιδιά, μέχρι που κάποια στιγμή σκεπάστηκε παράτυπα για να δώσει ένα μικρό πλακόστρωτο χώρο όπου τίποτα δε θύμιζε πια τι υπήρχε θαμμένο από κάτω.
Μια απρόσμενη απόφαση για ανάπλαση της πλατείας, αποτέλεσε το έναυσμα για την αρχή μιας νέας φάσης στην ιστορία της αρχαιολογίας στη Ραφήνα, όταν στις αρχές Ιανουαρίου του 2017 άρχισε η ανασκαφή στον χώρο από την αρχαιολόγο κα. Πέλλη Φωτιάδη.
Από τότε και με ένα αρκετά σταθερό ρυθμό συνεχίζεται διαδοχικά η προσπάθεια αυτή. Βέβαια, οι συνθήκες είναι δυσμενείς, τα οικονομικά μέσα περιορισμένα και όλα αυτά συνεπάγονται μια αργή πορεία. Ωστόσο, τα αποτελέσματα δικαιώνουν την επιμονή όσων νοιάζονται για το μέλλον της Πλατείας Ταχυδρομείου και μέρα με τη μέρα φανερώνουν τα κομμάτια του αινίγματος αυτής της θέσης.
Σπαράγματα της πρώτης Ραφήνας, της άγνωστης και ξεχασμένης κάτω από τους δρόμους της πόλης μας. Αγγεία με γραπτή ζωγραφική διακόσμηση, λίθινα εργαλεία, σφονδύλια, τοίχοι δωματίων είναι τα κομμάτια αυτού του παζλ.
Με την ολοκλήρωση της αποκάλυψης του πρώτου στρώματος (αυτού ακριβώς κάτω από τις πλάκες), απαιτείται τώρα να γίνει έστω σε κάποια σημεία εις βάθος μελέτη. Μόνο έτσι θα απαντηθούν τα ερωτήματα που παραμένουν σήμερα γύρω την κατοίκηση σε αυτό το σημείο και θα αποκαλυφθούν κτιριακά κατάλοιπα καλύτερα διατηρημένα.
Το σημαντικότερο: η σημερινή ανασκαφή καλύπτει έναν άλλο χώρο από εκείνον με τον οποίο ασχοληθηκε ο Θεοχάρης τη δεκαετία του ’50, ένα μη μελετημένο τμήμα του οικισμού. Ας ελπίσουμε να μπορέσει να μελετηθεί επαρκώς.
Όσο κι αν οι καιροί δε βοηθούν, όσο κι αν οι πολίτες θα επιθυμούσαν μια άμεση ολοκλήρωση του έργου για να τους επιστραφεί ο χώρος όπως τον γνώριζαν, ας προσπαθήσουμε όλοι μας να συνειδητοποιήσουμε ότι η επιμελής έρευνά του είναι μια ανάγκη. Αυτά τα αινίγματα χιλετιών περίμεναν πολύ καιρό αυτή την ευκαιρία, να γίνουν έστω και τμηματικά γνωστά.
Ο αυριανός κάτοικος και επισκέπτης της Ραφήνας θα πρέπει να δει σε τούτη τη μικρή κι ανεκτίμητη γωνιά κάτι που θα του λέει “Εδώ είναι κάτι πολύ παραπάνω από μια απλή πλατεία”. Ας σώσουμε το παρελθόν για να μην λησμονηθεί οριστικά, γιατί αν δεν γίνει σήμερα, δεν θα γίνει ποτέ. Ας δώσουμε αυτή την ευκαιρία για φως στην προϊστορία της Ραφήνας!
